ՌԴ-Բելառուս նավթային վեճ. սուվերենության բարձրացո՞ւմ, թե՞ դերակատարի փոփոխություն

• 05.02.2020, 20:46
• Լիլիա Ամիրխանյան
•  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Վերլուծություն

2020թ.-ի հունվարի 1-ից դադարեցվել է Ռուսաստանի Դաշնության և Բելառուսի Հանրապետության միջև ռուսական նավթի մատակարարումը: Պատճառը՝ 2019-ի վերջին ընթացող երկկողմ չհաջողված բանակցություններն են:

Երկու երկրների միջև ստեղծված լարվածությունը հասկանալու համար անհրաժեշտ է մի փոքր ետ գնալ՝ մինչև ՌԴ կողմից «Հարկային մանյովրի» գաղափարի ներդրումը («Հարկային մանյովր», տե՛ս ներքևում):

Բելառուսական կողմը պնդում է, որ ներռուսաստանյան փոփոխությունների արդյունքում տուժում են բելառուսական նավթավերամշակող ընկերությունները՝ ի հաշիվ ռուսական նավթի գների՝ համաշխարհային մակարդակին մոտարկման:

Ռուսական կողմը պատրաստ է շարունակել Բելառուսին զեղչով նավթի մատակարարումը, սակայն բացառապես ի հաշիվ «Հարկային մանյովրի» շրջանակներում:

Իսկ այժմ, ամեն ինչի մասին՝ առավել մանրամասն:

Ի՞նչ է «Հարկային մանյովր»-ը 

Գաղափարը ՌԴ-ում շրջանառվել է 2012թ.-ից սկսած՝ կապված ռուսական հարկային քաղաքականության համակարգային բարեփոխումների հետ:

«Հարկային մանյովրի» ողջ գաղափարը կայանում է հետևյալում. ուժի մեջ մտնելու պահից սկսած (2019թ. հունվարի 1) առաջիկա 6 տարվա ընթացքում հետզհետե կրճատել նավթի արտահանման դրույքները, փոխարենը բարձրացնել օգտակար հանածոների արդյունահանման հարկը: Այս քայլով ՌԴ-ն լուծում է մի քանի խնդիր. նպաստում է նավթի և նավթամթերքի առավել շահավետ արտահանմանը, մեծացնում է բյուջետային եկամուտները (ի հաշիվ արդյունահանման հարկի դրույքի բարձրացման): Այս ամենի արդյունքում կբարձրանա  նաև ռուսական նավթի արտահանման գինը: Հետևանքների կրողներից է Բելառուսը, ում  Ռուսաստանը տարիներ ի վեր համաշխարհային շուկայականից մոտ 17 % էժան` 334 դոլլար տոննայի դիմաց գնով, նավթ է մատակարարել:

«Հարկային մանյրովրի» վերջնական իրականացման արդյունքում ռուսական նավթն ու  նավթահումքը Բելառուսին նույնպես կմատակարարվի միջազգային գներով:

Հավելենք, որ սեփական պետական նավթավերամշակող ընկերությունների համար հարկային փոփոխությունները ենթադրում են այսպես կոչված «դեմպինգային սուբսիդիաներ». պետական բյուջեից այդ ընկերությունները կֆինանսավորվեն նավթի ներքին գները զսպելու նպատակով:

Ռուս-բելառուսական բանակցությունների առարկան

«Հարկային մանյովրի» ուժի մեջ մտնելուց ի վեր (2019թ.) բելառուսական կողմը դժգոհում է ռուսական և սեփական նավթավերամշակող ընկերությունների համար անհավասար պայմաններից: Ի պատասխան, ռուսական կողմն առաջարկում էր Բելառուսի հետ «ավելի խորը տնտեսական ինտեգրացիայի» գործընթաց սկսել՝ միասնական մաքսային և հարկային քաղաքականությամբ: Դա ենթադրում էր, մի կողմից՝ բելառուսական նավթավերամշակող ընկերությունների ձեռքբերում ՌԴ կողմից, մյուս կողմից՝ փորձագիտական լայն շրջանակների գնահատմամբ, մեկ միասնական պետության ստեղծում:

Բելառուսական կողմը չհամաձայնվեց ռուսական կողմի պայմանին, ու չնայած այն հանգամանքի, որ «Հարկային մանյովրի» ուժի մեջ մտնելուց հետո սկզբնական փուլում ռուսական նավթը շարունակում է Բելառուսի համար համաշխարհային գներից 15-17 դոլարով էժան լինել, Բելառուսի նախագահը հրահանգեց այլընտրանքներ փնտրել:  

Ոչ  ռուսական նավթ  Բելառուսո՞ւմ

2019թ.-ի դեկտեմբերին Բելառուսը հայտարարեց երրորդ երկրներից նավթի ներկրման մտադրության մասին: Նավթի գնման մասին Բելառուսն առաջարկություն ուղարկեց Ուկրաինա, Ղազախստան, Լեհաստան, Ադրբեջան, Բալթյան երկրներ:

Մինչդեռ նավթ Բելառուսը գնեց Նորվեգիայից: Խոսքը 80 հազար տոննա նավթի հումքի մասին է, որը կվերամշակվի բելառուսական պետական «Նավթան» ընկերությունում:

Սա իհարկե նավթամթերքի արտահանման տարեկան սպասարկմանը չի բավարարի: Պետք է նշել, որ, չնայած ՌԴ հետ բանակցությունների անհաջողությանը, ռուսական նավթի մատակարարումը հունվարի 4-ին մասնակիորեն վերսկսվեց:

Չնայած բելառուսական փորձագիտական շրջանակների կողմից հաճախ է բարձրաձայնվում ռուսական նավթին այլընտրանք հանդիսացող նավթի 18 տեսակների առկայության մասին, դրանցից և ոչ մեկը գնային առումով մրցակցային չէ ռուսականին: Պատճառներից հիմնականը՝ փոխադրումների հետ կապված ծախսերն են. նույնիսկ «Հարկային մանյովրի» վերջանակ ավարտից հետո, երբ ռուսական նավթի գները Բելառուսի համար հավասարվեն համաշխարհային գներին, միևնույն է, ռուսականն ավելի էժան կլինի:

Բելառուսական դեմպինգ. սուվերենության բարձրացո՞ւմ, թե՞ դերակատարի փոփոխություն

Մի քանի հանգամանք հաշվի առնելու դեպքում հասկանալի է դառնում, որ Բելառուսն այս պահին իրականացնում է դեմպինգային տնտեսական քաղաքականություն: Նախ, ռուսական նավթի փոխադրման հետ կապված ծախսերի հարցը, որի մասին նախորդիվ ասվեց: Երկրորդ, ռուսական նավթի գները առնվազն մինչև 2024թ.-ը ցածր կլինեն համաշխարհայինից: Մինչդեռ այս ամենը չխանգարեց Բելառուսին հենց այս պահից գնել ավելի թանկ նավթ:

Եթե դա արվում է երկրի սուվերենության պահպանման և ազգային նավթավերամշակող ընկերությունների նկատմամբ վերահսկողությունը  չկորցնելու նպատակով, բելառուսական դեմպինգային տնտեսական քաղաքականությունը մտնում է այդ տրամաբանության մեջ:

Մինչդեռ ԱՄՆ պետքարտուղար Պոմպեոյի այցը Բելառուս և ԱՄՆ կողմից նավթի պահանջարկի հարյուր տոկոսանոց սպասարկման մասին խոստումները մի փոքր այլ երևույթի մասին են խոսում: Ցանկացած դեպքում, ոլորտի մենաշնորհային բնույթի սպասարկումը սուվերենության բարձրացման մասին չէ խոսում, կամ առնվազն ինչ-որ պահից առաջացնելու է այդ խնդիրը: Նախկինում Բելառուսի մոտ այդօրինակ սպասարկում իրականացնում էր ՌԴ:

Արդյո՞ք դա չի նշանակում, որ  ԱՄՆ առաջարկն ընդունելու դեպքում Բելառուսը պարզապես կփոխի խաղի կանոններ թելադրող դեկատարին՝ ի դեմս Միացյալ Նահանգների: