Համընդհանուր հայտարարագրման անհրաժեշտությունն անհերքելի է. դրան անցման ձևն ու ժամկետն է խնդրահարույց

• 08.06.2020, 18:06
• Լիլիա Ամիրխանյան
•  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Հայաստան,  Վերլուծություն

Ֆիզիկական անձանց գույքի և եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման թեման հանրային լայն հնչեղություն ստացածներից է:

Հարցի շուրջ քննարկումներ եղան հունիսի 8-ին Աժ-ում տեղի ունեցած Տնտեսական հարցերի ու ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովների hամատեղ նիստին:

Անդրադառնանք թեմային մի քանի հարցերով:

Ինստիուտը լա՞վն է: Ֆիզիկական անձանց գույքի և եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման ինստիուտն ունի միջազգային դրական փորձ: Այն ի նպաստ է աշխատում երկրների՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործընթացում, բյուջեում հարկային եկամուտների ավելացման պրոցեսում իր ածանցյալ բոլոր ազդեցություններով:

 Հայաստանին դա պե՞տք է: Որպես զարգացման ուղի բռնած պետություն, Հայաստանը պիտի՛ անցում կատարի համընդհանուր հայտարարագրման ինստիուտի ներդրմանը, պիտի՛ հասնի կառավարման զարգացման այդ մակարդակին:

Ուշացա՞ծ է համակարգի ներդրումը:  Իշխանությունը երբեմն պնդում է՝ համակարգի ներդրումն ուշացած է: Խնդիրը երևի թե պետության թե՛ արտաքին, թե՛ ներքն կառավարման ձևի ու պատկերացումների տարբերության մեջ է: Եթե մենք մեզ հռչակել ենք մի պետություն, որի գոյության, զարգացման, բնակչության բարորության հիմքում բացառապես ներքին ռեսուրսն է, գուցե և ուշացել ենք: Այս դեպքում Հանրապետության ստեղծման առաջին իսկ օրվանից գուցե համընդհանուր հայտարարագրումը պիտի կիրառվեր:  Բայց եթե մենք պետություն ենք, որն իր կառավարման գործիքակազմում  ներառում է նաև միջազգային հարաբերությունները, դրանց զարգացման արդյունքում կապիտալի ու ռեսուրսի շրջանառությունն ու այդպիսով պետական միջոցների հարստացումն ու սեփական ժողովրդի շահի սպասարկմանը դրանց բաշխումը, եթե մենք ի վերջո այլ երկրներում եղած փորձի տեղայնացման ժամանակ հաշվի ենք առնում նաև այդ տեղերում ի հայտ եկած բոլոր գործոնները, այդ թվում՝ ինչ ժամկետով ու ինչպիսի էվոլյուցիայով են երկրները հասել եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրմանն, ապա մենք շտապելու տեղ չունենք:

Արժե՞ հարցնել, թե վերոնշյալ տարբերակներից պետությունների դասակարգման որ խմբի մեջ ենք մենք:

 Հարակից ինստիտուտներ:  Շատ տրամաբանական են հանրային անհանգստությունները՝ կապված եկամուտների հարկման խնդրի հետ: Պետք է նշել, որ իշխանության տարբեր ներկայացուցիչների կողմից տաբեր առիթներով նշվել է, որ օրինակ, բոլոր եկամուտները չեն հարկվելու, չեն հարկվելու արտերկրում արդեն իսկ հարկվածները և այլն:  Բայց մասնավոր հարցերին խոստումների տեսքով պատասխանները մի կողմից լիարժեք վստահություն չեն կարող առաջացնել, մյուս կողմից չեն կարող ամբողջությամբ պատասխանել առկա բոլոր մտահոգություններին:

Օրինակ, եկամուտների ինստիտուտը Հայաստանում զարգացած ու կայո՞ւն է այնքան, որ հստակ սահմանազատում լինի գոյություն ապահովելուն բավարարող եկամուտը, միջին բարեկեցության կամ ճոխության եկամտից և ըստ այդմ որոշվի՝ սույն եկամուտը հարկվո՞ւմ է, թե՝ ոչ: Մեկ այլ օրինակ. ժառանգությունը: Մարդն, ով իր ծնողից ստացել է ինչ-որ եկամտային արժեք ունեցող գույք կամ գումար, դա հարկման ենթակա՞ է, թե ոչ: Կայացա՞ծ է այս ինստիտուտն այնքան, որ օրենքով սահմանված կարգով տարբերակում ունենանք խորհրդանշական ժառանգության ու օրինակ առևտրային նպատակներով օգտագործման պիտանի ժառանգությունը:

Եվ ի վերջո եկամտի միջին ցուցանիշն ու բարեկեցության մակարդակը Հայաստանում: Եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման ներդրումով կսկսեն հարկվել շատ շատերի եկամուտները, որոնք չեն հակվել մինչ այդ, այսինքն կնվազեն շատերի եկամուտները: Առաջանալու՞  է արդյոք անձի մոտ առնվազն նվազած գումարի չափով եկամտի ավելացման խնդիր: Իհարկե կառաջանա: Ստացվու՞մ է արդյոք, որ պետությունն այսպիսի համակարգի ներդրումով, սոցիալական պարտքից ելնելով պարտավոր է ստեղծել հնարավորություններ, որպեսզի մարդիկ կարողանան մեծացնել իրենց վաստակածը:

Նշված բոլոր գործոններն առիթ են կարծելու, որ համընդհանուր հայտարարագրման ներդրման գործում իշխանությունները շտապում են: Իսկ թե որտե՞ղ պետք է փնտրել այդ շտապողականության պատճառը, երևի թե դժվար է ասել: Միայն թե ոչ սոցիալական ծրագրերի բաշխման հասցեականությունը տեղորոշելու իշխանության ունակություններում: