Եթե անգամ Բայդենը կիրառի «ցեղասպանություն» եզրույթը, այն որպես վերջնական ճանաչում դիտարկելը ճիշտ չի լինի. հարցազրույց Հարութ Սասունյանի հետ (Բացառիկ)

• 24.04.2021, 09:27
•  Ամերիկա,  Տարածաշրջան,  Աշխարհ,  Հայաստան,  Սփյուռք,  Հարցազրույց

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում «Արմեդիա» ՏՎԳ հարցազրույցը «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանի հետ:

-Պարո՛ն Սասունյան, եզրույթների հետ կապված բավականին մեծ շփոթ է ստեղծվել, հատկապես՝ վերջին օրերին, երբ էլ ավելի են ակտիվացել ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանության հնարավոր ճանաչման մասին լուրերը: Հարկավոր է սակայն հասկանալ, թե ո՞ր գործողությունը կամ ո՞ր քայլն է, որ կնշանակի ԱՄՆ կողմից Ցեղասպանության ճանաչում: Արդյոք նախագահ Բայդենի կողմից «ցեղասպանություն» եզրույթի օգտագործումն իր՝ ապրիլքսանչորսյան տեքստում կհամարվի՞ ճանաչում: Եթե այո, ապա այդ դեպքում կարո՞ղ ենք համարել հարցը Միացյալ Նահանգների կողմից փակված, եթե ոչ, ապա ո՞րն է այն ընթացակարգը, որը կբերի լիակատար ճանաչման և հստակ կամրագրի, որ ԱՄՆ-ն վերջնական ճանաչել է Ցեղասպանությունը:

-Այս հարցն անընդհատ շփոթ է ստեղծում մեր ժողովրդի շրջանում և մենք էլ մեր հերթին ենք շփոթ ստեղծում միջազգային հանրությունում: «Ճանաչում» բառը տարբեր մարդկանց կողմից մեկնաբանվում է տարբեր ձևերով: Սկսենք ամենապարզից: Երբ խոսում ենք այն մասին, թե Միացյալ Նահանգները ճանաչել է, թե չի ճանաչել Ցեղասպանությունն, ապա, իմ կարծիքով, Ամերիկան ոչ միայն վաղուց է ճանաչել, այլ ճանաչել է բազմաթիվ անգամներ՝ նույնիսկ ամենաբարձր մակարդակով: Բայց, դժբախտաբար, մեր ժողովուրդն այդ տվյալներին չի տիրապետում և անընդհատ խոսում է այն մասին, որ Ամերիկան չի ճանաչում Ցեղասպանությունը: Այս մոտեցումը սխալ է: Նշեմ մի քանի տվյալ:

Դեռևս 1951թ.-ին ամերիկյան կառավարությունը պաշտոնական փաստաթուղթ է հղել միջազգային դատարան, որտեղ ասվում էր, որ հայկական ջարդերը 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն է: Այդ փաստաթուղթն ինքնին արդեն նշանակում է, որ Ամերիկան պաշտոնապես ճանաչել է Ցեղասպանությունը և այդ թվականից ի վեր մենք պատճառ չունեինք և չունենք, որ ասենք Ամերիկան չի ճանաչել: Դա առաջին դեպքն է:

 Այնուհետ 1975 թվականին ամերիկյան Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատն ընդունել է բանաձև, որտեղ նշվում է «Հայոց ցեղասպանություն» եզրույթը:

Երրորդ՝ 1981թ.-ի ապրիլի 22-ին ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը ստորագրել է մի հռչակագիր, որում նշել է «Հայոց ցեղասպանություն» եզրույթը:

Չորրորդ՝ 1984թ.-ին Ներկայացուցիչների պալատը ևս մեկ անգամ ընդունել է մի բանաձև, որով կրկին ճանաչվում է Հայոց ցեղասպանությունը: Իսկ ավելի վերջերս՝ 2019թ.-ին, ԱՄՆ Կոնգրեսի երկու պալատներն էլ՝ Ներկայացուցիչների պալատը մեծամասնությամբ և Սենատը՝  միաձայն, ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը: Այսքանից հետո, երբ ասում ենք, որ ԱՄՆ-ն չի ճանաչել Ցեղասպանությունը, ապա դա անտեղյակության արդյունք է, ինչն էլ  թյուր կարծիք է ստեղծում ճանաչման վերաբերյալ մեր պահանջների մասին և ապակողմնորոշում նաև այլ երկրների հանրությանը: Վերջիններս ասում են, որ Ամերիկան  չի ճանաչել Ցեղասպանությունը, քանի որ առաջին հերթին մենք ենք այդպես ասում:

Հիմա անդրադառնանք Բայդենին. եթե  Բայդենն ապրիլի 24-ին ճանաչի Ցեղասպանությունը, ապա դա կլինի հավելյալ ճանաչում, ավելացրած նրան, որը մենք արդեն ունենք: Անշուշտ, ուրախ կլինենք, եթե Բայդենը և ապագայում նաև այլ նախագահներ նույնպես ճանաչեն:

Բայց անդրադառնանք այն հարցին, թե ճանաչումն ինչ է իրենից ներկայացնում: Նշեմ, որ այս հարցում ևս մեծ շփոթ կա հայերի շրջանում: Երբ ասում ենք, որ մոտ 30 երկիր ճանաչել է Ցեղասպանությունը, ապա «ճանաչում» ասելով հասկանում ենք, որ  այդ երկրների խորհրդարաններն են ճանաչել Ցեղասպանությունը և խորհրդարանի կողմից ճանաչումը համարում ենք որպես ճանաչում: Մի քանի երկրներում «ցեղասպանություն» եզրույթն օգտագործվել է նաև նախագահների մակարդակով, իսկ որոշներն էլ ընդունել են օրենք Ցեղասպանության ճանաչման մասին: Սակայն այդ երկրների մեծամասնությունն իրենց Ազգային ժողովի կողմից են բանաձև ընդունել և մենք դա ընդունում ենք որպես ճանաչում: 

Անդրադառնալով Ամերիկային  նշեմ, որ եթե Բայդենը ապրիլի 24-ին օգտագործի «ցեղասպանություն» եզրույթը, դրանով չի կարելի ասել, որ Ամերիկան Հայոց ցեղասպանության մասին օրենք է ընդունել: Որպեսզի օրենք ընդունվի, պետք է Կոնգրեսի երկու պալատները մի նոր բանաձև ընդունեն: Խոսքը վերաբերվում է ոչ թե անցյալում ընդունված բանաձևերին, այլ  պետք է նոր բանաձև ընդունվի և այդ բանաձևի տեքստը նույնպես պետք է այլ կերպ լինի: Նոր բանաձևը ներկայացվելու է որպես օրենքի առաջարկ, ոչ թե բանաձև՝ որպես այդպիսին: Բանաձևը պարազապես Կոնգրեսի իղձերի, ցանկությունների արտահայտությունն է: Օրենքի առաջարկ ներկայացվելուց և երկու պալատների կողմից ընդունվելուց հետո այն  պետք է ուղարկվի նախագահին ստորագրելու համար: Եվ եթե նախագահը ստորագրի, ապա այն կդառնա ԱՄՆ օրենք: Դա կլինի  ճանաչման գործընթացի լավագույն և վերջնական քայլը: Սա է  ողջ գործընթացը:

-Վերջին օրերին և՛ Հայաստանում, և՛ ԱՄՆ-ում տարբեր լրատվամիջոցների, վերլուծաբանների կողմից շատ է բարձրաձայնվում այն մասին, որ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենն իր ելույթում կօգտագործի «ցեղասպանություն» եզրույթը: Ի՞նչն է, ըստ Ձեզ, նման տրամադրությունների հիմք հանդիսանում և ինչպե՞ս կգնահատեք նման սցենարի հավանականությունը:

-Ես մշտապես ասում եմ, որ քաղաքականությամբ զբաղվողների հաջորդ քայլերը գուշակելն անշնորհակալ գործ է, որովհետև տարիներ շարունակ Ամերիկայի հերթական նախագահը մեզ հուսախաբ է արել: Նախագահի թեկնածու եղած ժամանակ Ցեղասպանության հետ կապված խոստումներ են տվել, բայց երբ նախագահ են դարձել մոռացել են իրենց տված խոստումների մասին: Մի փոքր էլ համբերություն ունենաք և տեսնենք, թե ինչ տեղի կունենա:

Սակայն պետք է նաև նկատել, որ այո, աշխարհի գրեթե բոլոր հայտնի լրատվամիջոցները՝ Բայդենի խորհրդականներին հղվելով, խոսում են Բայդենի կողմից «ցեղասպանություն» եզրույթի կիրառման հավանականության մասին:  Տեսեք, ներկայումս Ամերիկայի և Թուրքիայի հարաբերությունները չափազանց լարված են, կան բազմաթիվ հակասություններ և դա էլ է պատճառ հանդիսանում, որ հայերը և միջազգային հանրությունը մտածեն, որ Բայդենը կարող է Ցեղասպանությունը ճանաչել ՝ Թուրքիայի նկատմամբ ճնշում գործադրելու համար՝ մանավանդ, երբ հաշվի ենք առնում նաև այն, որ  փոխնախագահ և սենատոր  եղած տարիներին  Բայդենը երբեք էլ չի համակրել Էրդողանին:

-Ինչպե՞ս են փոխկապակցվում, առնչվում Ցեղասպանութան միջազգային ճանաչման և Արցախյան հիմնախնդրի հարցերը ամերիկյան քաղաքականության և հանրային ընկալման մեջ, հատկապես՝ հաշվի առնելով վերջին իրադարձությունները՝ Ադրբեջանի կողմից ամիսներ առաջ սանձազերծած պատերազմը և Թուրքիայի լիակատար օժանդակությունն այդ հարցում, այդ թվում՝ ահաբեկիչների ներգրավմամբ:

-Ընդհանուր առմամբ այս երկու հարցերը փոխկապակցողը մենք՝ հայերս ենք: Մենք ենք, որ ասում ենք թուրքերն ու ադրբեջանցիները փորձել են նոր ցեղասպանություն իրականացնել, բայց այլազգիները այդպիսի բան չեն ասում՝ ցեղասպանություն բառը չեն օգտագործում վերջին պատերազմի մասին խոսելով: Սակայն մյուս կողմից Ադրբեջանի, Թուրքիայի և վարձկան ահաբեկիչների հարձակումն Արցախի վրա բավական բացասական է անդրադառնում Թուրքիայի և Ադրբեջանի իմիջի վրա և մարդիկ ավելի շատ հայանպաստ դիրքորոշում են ցուցաբերում՝ իրենց ցավը արտահայտելով պատերազմի արդյունքում հայերի կրած կորուստների համար:

 -Ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը և ի՞նչ դիրքորոշում պետք է որդեգրի այս երկու հարցերի՝ Ցեղասպանութան միջազգային ճանաչման և Արցախյան հիմնախնդրի հետ կապված, և ինչպե՞ս պետք է դրսևորվեն այս հարցերը Միացյալ Նահագների հետ ՀՀ երկկողմ օրակարգում:

- Ես միշտ էլ դժգոհ եմ եղել, որ Հայաստանի կառավարությունը երկար տարիներ այդքան էլ արդյունավետ քայլեր չի ձեռնարկել այս գործընթացների հետ կապված՝ դա վերաբերվում է ինչպես ներկա այնպես էլ նախկին կառավարություններին: Այն դեպքում, երբ Թուրքիայի կառավարությունն ամենաբարձր մակարդակով անում է ամեն հնարավորը՝ մեծ գումարներ է ծախսում լոբբիստական կազմակերպություններ վարձելով, Թուրքիայից բազմաթիվ անձինք ուղարկվում են Վաշինգտոն, աշխատանք են տանում սենատորների և կոնգրեսականների, ինչպես նաև պետքարտուղարության հետ, սպառնալիքներ են հնչեցնում Ամերիկայի հասցեին, որ եթե  ԱՄՆ-ն ճանաչի Ցեղասպանությունը, ապա կխզեն  տնտեսական, քաղաքական և այլ կապերը, կփակեն Ինջիրլիքի ռազմաբազան, Հայաստանի կառավարությունը  ոչինչ չի անում:

Շատ ցավալի է: Ես հույս ունեմ, որ մի օր մեր կառավարությունը կարթնանա, կսկսի ավելի ակտիվ աշխատանք իրականացնել ինչպես Վաշինգտոնում, այնպես էլ այլ երկրներում և կփորձի իր նպատակներն իրագործել այդ ջանքերի միջոցով: Որևէ մեկը աշխարհում չի ասելու, որ եկեք ձեզ օգնենք, մենք հավատում ենք ձեր արդար պահանջին, որևէ մեկը չի գալու և  առաջարկելու, որ մեզ օգնեն: Մենք պետք է քայլեր ձեռնարկենք, որ այդ մարդիկ մեզ օգնեն: Չի կարող լինել այնպես, որ օտարներն ավելի պահանջատեր լինեն  մեր դատի նկատմամբ, քան թե մենք:

Խոսելով պահանջատիրության մասին, հարկ եմ համարում նշել նաև, որ Ցեղասպանության ճանաչումը հայ ժողովրդի պահանջատիրության մասին չէ: Դա էլ է թյուրըմբռնում: Մեր ժողովուրդը կարծում է, որ  ճանաչումը մեր հայ դատի նպատակներից մեկն է: Ոչ, այդպիսի բան չկա: Ճանաչումը չի կարող նպատակ լինել: Ճանաչումը վերաբերվում է պատմական մի դեպքի, որը տեղի է ունեցել և պատմական իրողություն է: Պատմական իրողությունը չի կարող պահանջատիրության մաս կազմել: Պահանջատիրությունը հետևյալն է, որ, այո, Ցեղասպանությունը եղել է և մենք պահանջում ենք այն ամենն, ինչը կորցրել ենք՝ օրինակ մեր 1.5 միլիոն սպանվածների արյան գինը, պահանջում ենք հատուցում բոլոր այն դպրոցների, եկեղեցիների, գերեզմանների, տների համար, որոնք կորցրել ենք, պահանջում ենք փոխհատուցում Թուրքիայի կառավարությունից: Եվ վերջինը՝ մենք ունենք հողային պահանջ Արևմտյան Հայաստանի հետ կապված, որ վերադարձնեն մեր հայկական պատմական հողերը: Սրանք են մեր իսկական պահանջները, այս պահանջները թողած, հարյուր տարի է հետապնդում ենք ճանաչում: Մենք ասում ենք, որ եղել է Ցեղասպանություն,  թուրքերն ասում են, որ չի եղել: 106 տարին անցել է այս վեճով, եթե այսպես շարունակենք կարող է 1000 տարի էլ անցնել: Հարկավոր է անել հետևյալը. պետք է դատարաններում հայցեր ներկայացնենք Թուրքիայի դեմ: Գոյություն ունեն երեք տեսակի դատարաններ: Առաջինը՝ բոլոր երկրներում, որտեղ հայ համայնքներ կան նրանք կարող են հայց ներկայացնել տեղական դատարաններ, երկրորդ՝ կա ՄԻԵԴ, որտեղ ցանկացած հայ աշխարհի ցանկացած երկրից կարող է Թուրքիայի դեմ հայց ներկայացնել, երրորդը՝ Հայաստանի Հանրապետության կողմից Միջազգային դատարան դիմելն է,  հարկավոր է նաև պետական մակարդակով հայց ներկայացնել Թուրքիայի կառավարության դեմ և պաշտոնապես դատական գործընթացներով պահանջել վերևում թվարկած երեք պահանջները: 

Հարցազրույցը վարեց Արփինե Մելիքյանը