Սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծը ԶՈւ ղեկավարման տեսանկյունից

Հաշվի առնելով սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի շուրջ քննարկումները, ինչպես նաև մեկնարկած քարոզարշավը՝ «Արմեդիա» ՏՎԳ-ն, «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի աջակցությամբ, ներկայացնում է վերլուծական հոդվածների շարք, որոնք սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի առանձին տարրեր կդիտարկեն եվրոպական փորձի համատեքստում:
ՀՀ սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի շուրջ քննարկումներում առանցքային խնդիրներից մեկը, ըստ էության, խաղաղ պայմաններում և ռազմական դրության ժամանակ զինված ուժերի գերագույն հրամանատարության խնդիրն է: Գործող Սահմանադրությամբ սահմանվում է, որ զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը նախագահն է (hոդված 55 կետ 12. Նախագահը զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է, համակարգում է պետական մարմինների գործունեությունը պաշտպանության բնագավառում, նշանակում և ազատում է զինված ուժերի և այլ զորքերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը): Սահմանադրական բարեփոխումների նախագծով սահմանվում է, որ խորհրդարանական կառավարման համակարգում զինված ուժերը Կառավարության ենթակայության ներքո են: Նախագծի 155-րդ հոդվածի համաձայն.
1. Զինված ուժերի կիրառման մասին որոշումն ընդունում է Կառավարությունը: Անհետաձգելի անհրաժեշտության դեպքում զինված ուժերի կիրառման մասին որոշումը պաշտպանության նախարարի առաջարկությամբ կայացնում է վարչապետը և այդ մասին անհապաղ տեղեկացնում Կառավարության անդամներին:
2. Պաշտպանության ոլորտի քաղաքականության հիմնական ուղղությունները սահմանում է անվտանգության խորհուրդը: Պաշտպանության նախարարն այդ հիմնական ուղղությունների շրջանակներում իրականացնում է զինված ուժերի ղեկավարումը:
3. Զինված ուժերի զինվորական ամենաբարձր պաշտոնատար անձը գլխավոր շտաբի պետն է, որին վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում է հանրապետության նախագահը օրենքով սահմանված ժամկետով: Ոչ պատերազմական ժամանակ գլխավոր շտաբի պետը ենթակա է պաշտպանության նախարարին:
4. Պատերազմի ժամանակ զինված ուժերի գերագույն հրամանատարը վարչապետն է:
Սահմանադրական փոփոխությունների նախագծով առաջարկվող վերոնշյալ մոդելը, բնականաբար, ունի և՛ կողմնակիցներ, և՛ ընդդիմախոսներ: Վերջիններիս պնդմամբ Հայաստանը` որպես մի երկիր, որը գտնվում է ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն վիճակում, պետք է ունենա հստակ լիազորություններով (այդ թվում՝ երկրի արտաքին անվտանգության ապահովման ոլորտում) օժտված նախագահ, ով կլինի նաև գերագույն գլխավոր հրամանատարը: Որպես հակափաստարկ բերվում է նաև այն, որ ի տարբերություն կիսանախագահական և նախագահական կառավարման համակարգի՝ խորհրդարանական կառավարման համակարգին բնորոշ է որոշումների ընդունման առավել երկար և որոշ դեպքերում բարդ գործընթաց, ինչը ռազմական սպառնալիքի պարագայում կարող է ճակատագրական լինել տվյալ պետության համար:
Նոր նախագծի կողմնակիցները, սակայն, նոր մոդելի վերաբերյալ բերվող հակափաստարկները համարում են խորհրդարանական կառավարման կառուցակարգերի թերըմբռնման արդյունք: Նրանց պնդմամբ կառավարման համակարգն ինքնին առնչություն չունի պատերազմական վիճակում պաշտպանության կազմակերպման արդյունավետության հետ: Պատմական փորձը ցույց է տալիս, որ ինչպես նախագահական, այնպես էլ խորհրդարանական կառավարման համակարգ ունեցող երկրները կարող են պատերազմի ժամանակ ձախողվել կամ հաջողվել: Ասվածի վառ օրինակ է Իսրայելը, որն իր հիմնադրման պահից գտնվում է պատերազմական վիճակում և միշտ ունեցել է խորհրդարանական համակարգ:
Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե տվյալ կառավարման համակարգում ինչպիսի լուծումներ են գտնվել, որպեսզի ապահովվի զինված ուժերի օպերատիվ ղեկավարումը ու կառավարումը` ճգնաժամային իրավիճակներում արագ ու արդյունավետ որոշումներ կայացնելու համար, և սահմանադրական բարեփոխումների կողմնակիցները կարծում են, որ առաջարկվող մոդելը լիովին բավարարում է այդ պահանջները: Ավելին, ըստ նրանց, կառավարման խորհրդարանական համակարգում զինված ուժերի ենթակայությունը Կառավարությանն ավելի հեշտ է ապահովել, քան գործող համակարգում: Եթե գործող կառավարման համակարգում նախագահը և Կառավարությունը պատկանեն տարբեր քաղաքական ճամբարների, ապա արդյունավետ և օպերատիվ պաշտպանության կազմակերպումն իսկապես կբարդանա, իսկ գործող համակարգի պայմաններում նման հնարավորությունները հետագայում ևս չեն բացառվում, այնինչ նախագծով առաջարկվող խորհրդարանական համակարգը նման բախումներ թույլ չի տա, քանզի զինված ուժերը մշտապես գտնվում է Կառավարության ենթակայության ներքո, որը տիրապետում է անհրաժեշտ ֆինանսական և այլ ռեսուրսների:
Ավելին՝ բարձրաձայնվում է նաև այն, որ զինված ուժերի արդյունավետ կառավարման խնդիրը այն առաջնահերթություններից է, որի վերաբերյալ առկա են եղել որոշակի մտավախություններ հենց սահմանադրական փոփոխությունների նախաձեռնման գործընթացում, իսկ այն մշակող հանձնաժողովը խնդիր է ունեցել հնարավորինս օպերատիվ և կայուն համակարգ ձևավորել:
Անկախ հնչող կարծիքներից՝ երկրի անվտանգության ապահովման հարցում թերևս ամենակարևորը հենց պաշտպանական գերատեսչության մոտեցումները պետք է լինեն: Այս առումով հատկանշական է, որ պաշտպանության նախարարությունը Սահմանադրական փոփոխությունների մասնագիտական հանձնաժողովի հետ բավական ակտիվ համագործակցել է, և, ինչպես հայտարարել է ՀՀ ՊՆ Սեյրան Օհանյանը, գերատեսչության կողմից ներկայացված բոլոր առաջարկները ներառվել են նախագծում: Ավելին՝ վերոնշյալ հանձնաժողովի անդամ Վարդան Պողոսյանն անգամ հայտարարել է, որ նախագծում ներկայացված մոդելն առաջարկվել է հենց պաշտպանության նախարարության կողմից, ինչը, բնականաբար, մշակվել է նվազագույն ռիսկերի հաշվարկով:
Ինչ վերաբերում է նրան, թե որքանով է սահմանադրական փոփոխությունների նախագծով առաջարկվող մոդելը համապատասխանում եվրոպական փորձում առկա օրինակներին, ապա միանշանակ կարելի է ասել, որ այն առավել մոտ է Գերմանիայի Սահմանադրությամբ առաջարկվող մոդելին: Վերջինիս համաձայն` զինված ուժերի հրամանատարությունը պատկանում է պաշտպանության նախարարին, իսկ պատերազմի ժամանակ անցնում է կանցլերին: Գերմանիայում խաղաղ ժամանակներում զինված ուժերի հրամանատարությունը պաշտպանության նախարարի կողմից իրականացվում է կառավարության վարած քաղաքականության հիմնական ուղենիշերի շրջանակում, որոնց որոշման իրավասությունը պատկանում է բացառապես դաշնային կանցլերին (Գերմանիայի Սահմանադրության 115-րդ հոդված):
Եվրոպական մեկ այլ խորհրդարանական հանրապետությունում` Իտալիայում, նախագահն է զինված ուժերի գերագույն հրամանատարը, ով նաև ղեկավարում է Պաշտպանական գերագույն խորհուրդը և խորհրդարանի պալատների համաձայնությամբ պատերազմ է հայտարարում (Իտալիայի Սահմանադրության հոդված 87): Սակայն միևնույն ժամանակ, 78-րդ հոդվածի համաձայն, հանրապետության նախագահի որևէ ակտ ուժի մեջ չի մտնում, եթե այն չի հաստատվել այն նախարարի ստորագրությամբ, ով պատասխանատու է դրա համար:
Հունգարիայի սահմանադրության համաձայն՝ նախագահը երկրի Պաշտպանության ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է: Սակայն պաշտպանության ուժերի տեղաշարժի, դրանք արտերկրում օգտագործելու, տեղակայելու վերաբերյալ որոշումը կայացնում է կառավարությունը, ինչը պետք է հաստատի նաև խորհրդարանը (հոդված 46):
Համանման մոդել ունի նաև Իռլանդիան: Իռլանդիայի նախագահը Պաշտպանության ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է: Ինչ վերաբերում է պատերազմ հայտարարելուն կամ զինված ուժերը կիրառելուն, ապա նման իրավասություն ունի միայն խորհրդարանը (հոդված 28):
Խորհրդարանական հանրապետություն Լատվիայում ևս նախագահն է զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը, սակայն պատերազմի ժամանակ նա նշանակում է գերագույն հրամանատար (հոդված 42): Նախագահը պարտավոր է նաև ձեռնարկել անհրաժեշտ քայլեր, եթե որևէ պետություն պատերազմ է հայտարարել կամ սպառնում է Լատվիային, ինչպես նաև անհապաղ պետք է հրավիրի Սեյմի արտահերթ նիստ, որն էլ կայացնելու է պատերազմ սկսելու որոշումը:
Ամփոփելով կարող ենք նշել, որ յուրաքանչյուր երկիր, անկախ կառավարման համակարգից, ձևավորել է խաղաղ պայմաններում և ռազմական դրության ժամանակ զինված ուժերի օպտիմալ ղեկավարման և կառավարման սեփական համակարգը, որը, բնականաբար, մի կողմից համահունչ է այն միջավայրին, որտեղ գտնվում է այդ երկիրը, մյուս կողմից արտահայտում է տվյալ երկրի ներքին առանձնահատկությունները:
այլ նյութեր այս թեմայով
- Արցախում մարդիկ ընտրատեղամաս են գալիս նաև ցույց տալու, որ իրենք գոյություն ունեն (ԲԱՑԱՌԻԿ) Մարդիկ գալիս են տեղամասեր բացի կամարտահայտվելուց նաև ամբողջ աշխարհին ցույց տալու, որ իրենք գոյություն ունեն և...
- Այստեղ մենք տեսանք ժողովրդավարական երկիր. Արցախի հանրաքվեի միջազգային դիտորդներ Հուսով եմ, որ միջազգային հանրությունը հաշվի կառնի, որ մարդիկ այս երկրում ազատ են իրենց ընտրության մեջ, ինչը չենք...
- ԼՂՀ-ում սահմանադրական բարեփոխումներին կողմ է արտահայտվել քվեարկողների 87,6 տոկոսը ԼՂՀ հանրաքվեին քվեարկելու իրավունք ունեցող 103 հազար 766 քաղաքացիներից քվեարկությանը մասնակցել է 79 428 քաղաքացի կամ...
- ԼՂՀ սահմանադրական հանրաքվեի մասնակցությունը կազմել է 76.44 տոկոս 20:00-ի դրությամբ հանրապետությունում 103 766 ընտրողներից քվեարկությանը մասնակցել է 79 314 քաղաքացի
- Արցախի հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք կունենա 102 757 քաղաքացի Այսօր Արցախի Հանրապետությունում անցկացվող հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք կունենա 102 757 քաղաքացի:
-
22:24
Պաշտոնական այցով Հայաստան է ժամանել Լիտվայի Հանրապետության նախագահ Գիտանաս Նաուսեդան
-
20:04
Վարչապետն աշխատանքային այցով կմեկնի Բրյուսել
-
20:02
Բելգորոդի շրջանի Սոլոխի գյուղում գնդակոծությունից վնասվել է գրեթե 60 տուն
-
19:41
Էրդողանը վերահաստատել է, որ Թուրքիան չի կարող հրաժարվել ռուսական գազից
-
19:27
Ադրբեջանի ՊՆ-ն կրկին ապատեղեկատվություն է տարածում. ՊՆ
-
19:12
Ղազախստանը դուրս է եկել ԱՊՀ-ի հարկային համաձայնագրից
-
18:57
Նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հանդիպել է «Ազատ Հայրենիք» կուսակցության ակտիվի հետ
-
18:41
Փաշինյանն ընդունել է Իտալիա-Հայաստան բարեկամական խմբի անդամներին
-
18:32
Ռուսաստանը դրական պատասխան կտա, հենց որ Ուկրաինան վերադառնա բանակցային սեղանի շուրջ. Ռուդենկո
-
18:13
Հայկական կողմը Ադրբեջանի հետ որևէ հանդիպում չի չեղարկել և չի մերժել. ՀՀ ԱԳՆ
-
18:00
Ճապոնիան Բայդենի այցի ընթացքում Տոկիոյում կկենտրոնացնի 18000 ոստիկան
-
17:35
Ալեն Սիմոնյանը Իտալիայի պատվիրակությանը երախտագիտություն է հայտնել ադրբեջանաթուրքական ագրեսիան դատապարտող բազմաթիվ հայտարարությունների և կոչերի համար
-
17:28
Արարատ Միրզոյանը կմեկնի Թուրին
-
16:44
Լավրովը Իրանի ԱԳ նախարարի հետ քննարկել է միջուկային գործարքի վերականգնման հեռանկարները
-
16:22
ՀԱՊԿ ԽՎ խորհուրդը հունիսին Երևանում կանցկացվի
-
16:15
Ճապոնիան ևս 300 մլն դոլար կտրամադրի Ուկրաինային
-
15:15
Ադրբեջանը միտումնավոր թաքցնում է հայ ռազմագերիների և գերեվարված քաղաքացիական անձանց թիվը. Արցախի ՄԻՊ
-
14:45
Արարատ Միրզոյանը Ժոզեպ Բորելին ներկայացրել է տարածաշրջանային խաղաղության վերաբերյալ Հայաստանի դիրքորոշումը
-
14:40
Գեղամ Փաշիկյանը նշանակվել է ՀՀ զինված ուժերի ռազմաբժշկական վարչության պետի պաշտոնում
-
14:34
Եղանակը Հայաստանում. առաջիկա 5 օրվա կանխատեսում
օրվա
շաբաթվա
ամսվա
-
20:35
«Դիմադրություն» շարժման հանրահավաքը Ֆրանսիայի հրապարակում (ուղիղ)
-
19:06
Փաշինյանը Զարեհ Սինանյանին գործուղում է Լիբանան, Սիրիա և Իրան
-
11:41
Պուտին-Փաշինյան հանդիպում. ի՞նչ ուշագրավ արձանագրումներ ունենք (տեսանյութ)
-
08:54
Կրկնազատիկ (Նոր կիրակի)
-
09:04
Բաքուն պետք է կոնկրետացնի՝ որ տարածքներն է տեսնում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մեջ․ Արմեն Գրիգորյանը՝ Հաջիևին
-
11:20
Ցեղասպանության 107-րդ տարելից. աշխարհի արձագանքն ու Թուրքիայի ժխտողականությունը
-
18:23
Լևոն Արոնյանը վստահեցրել է, որ Հայաստանում իրավիճակի փոփոխման պարագայում, վերադառնալու է մեր կազմ․ Սերժ Սարգսյան
-
18:06
Սպառողական գների ինդեքսն այս տարվա առաջին եռամսյակում կազմել է 7,8 %
-
18:20
Արցախի ԱԳ նախարար Դավիթ Բաբայանը հանդիպել է ԱԺ խմբակցությունների ղեկավարների հետ
-
00:39
Պուտինն ասել է, որ Ռուսաստանը չի հրաժարվում Ուկրաինայի հետ բանակցություններից
Խոնավություն՝ 32%
Քամի՝ 2,06 կմ/ժ