Թալեաթ փաշայի, Նաիմ բեյի` Հայոց Ցեղասպանության վերաբերյալ գաղտնազերծված փաստաթղթերը` նոր թվայնացված արխիվում

• 04.12.2018, 16:59
•  Տարածաշրջան,  Աշխարհ,  Սփյուռք

1915 թ. Հայոց ցեղասպանությունից հետո Մեծ եղեռնը վերապրած հոգևորական Կրիկոր Գուրգենյանը շրջել է աշխարհով մեկ ու ապացույցներ հավաքել այդ վայրագությունները փաստագրելու համար։ Կլարկ համալսարանի Հոլոքոստի ու ցեղասպանության ուսումնասիրության Սթրասլեր կենտրոնի թուրք գիտնական և պատմաբան ամբոնի պրոֆեսոր Թաներ Աքչամը վերջերս համագործակցել է ասպիրանտների ու թուրք փորձագետների հետ` թվային պահոց ստեղծելու և Գրիկերի ահռելի փաստաթղթերի հավաքածուն բոլոր գիտնականների համար հասանելի դարձնելու նպատակով։ Այս մասին տեղեկանում ենք Կլարկի համալսարանի պաշտոնական կայքէջից: 

Կրիկոր Գուրգենյանի արխիվն ընդգրկում է հազարավոր բնօրինակ փաստաթղթեր և Կրիկորի լայնածավալ, չտպագրված նյութերը։ Այնտեղ ներառված են Հալեպում օսմանյան պաշտոնյա, հայերի տեղահանությանն ու կոտորածներին ակտիվորեն մասնակցություն ունեցած Նաիմ բեյի ձեռագիր հիշողությունները, որոնք երկար ժամանակ անհայտ կորած էին համարվում: Ներառված են նաև Երուսաղեմի պատրիարքարանի փաստաթղթերը, որոնք պարունակում են կարևոր տեղեկատվություն Հայոց ցեղասպանության մասին, ինչպես նաև 1919-1922 թթ. Ստամբուլում տեղի ունեցած ոճրագործների դատավարությունների մասին:

Ամենաուշագրավ փաստաթղթերից են գաղտնազերծված հեռագրերը, որոնք ուղարկվել են կայսրության շրջանների ղեկավարներին Օսմանյան կայսրության ներքին գործերի նախարար Թալեաթ փաշայի, բանակի հրամանատարների և կառավարության պարամիլիտար ուժերի ղեկավարների կողմից:  Այդ հեռագրերից որոշների վրա առկա օսմանյան պետական կնիքը պարզորոշ ընդգծում է օսմանյան կառավարության կողմից Հայոց ցեղասպանության պլանավորումն ու իրագործումը։