Դեկտեմբերի 10․․․ Արցախ․․․

• 10.12.2019, 12:00
•  Աշխարհ,  ԼՂՀ,  Տեղեկանք

Ամբողջ աշխարհը դեկտեմբերի 10-ին նշում է Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային օրը: Արցախում, այս տոնը ստացել է այլ իմաստ, այնտեղ դեկտեմբերի 10-ը նշվում է որպես պետական ​​անկախության հանրաքվեի և ԼՂՀ Սահմանադրության oր:

ԼՂՀ պատմության մեջ դեկտեմբերի 10-ը երկու անգամ եղավ շրջադարձային: 1991 թվականին այս օրն Արցախի բնակչությունը արտահայտեց իր կամքը և նվիրվածությունը ստեղծելու անկախ պետություն՝ հաստատուն «Այո» ասելով ԼՂՀ անկախության հանրաքվեում:

2006 թ. նույն օրը կրկին համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում ընդունվել է ԼՂՀ Սահմանադրությունը, որը հաստատել է, որ ԼՂՀ-ն պատրաստվում է զարգանալ որպես ժողովրդավարական և օրինական երկիր:

Ինչպես նշում են Արցախում, այն փաստը, որ հանրաքվեն անցկացվել է հենց մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային օրը, շատ խորհրդանշական է. Արցախյան շարժումը, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ծնունդն ու գոյությունն անբաժանելի մասն են մարդու իրավունքների, հիմնարար սկզբունքների ժողովուրդների հավասարության և նրանց ինքնորոշման իրավունքի: Ինչպես ասում են Արցախի իշխանությունները՝ «ուժեղ, անկախ, ինքնիշխան, ժողովրդավարական և իրավական պետությունն այն բացառիկ արժեքն է, որը չունի մեզ համար այլընտրանք»:

ԼՂՀ Սահմանադրությունը ճանաչում է մարդու հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները ինչպես անօտարելի և բարձրագույն արժեքներ, այնպես էլ ազատության, արդարության և խաղաղության հիմք: Ըստ Սահմանադրության՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն և Արցախի Հանրապետություն անունները նույնական են:

«Մինչև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության վերականգնումն ու սահմանների ճշգրտումը հանրային իշխանությունն իրականացվում է այն տարածքում, որտեղ փաստացի գտնվում է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը», - ամրագրված է ԼՂՀ Սահմանադրության մեջ:

Իսկ այսօր Արցախում քննարկվում են սահմանադրական բարեփոխումները, որոնք շուտով կդրվեն հանրաքվեի։

Մի փոքր պատմությունից

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հռչակվել է 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին՝ նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի և հարևան Շահումյանի շրջանի սահմաններում: Այս օրը Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի ժողովրդական պատգամավորների համատեղ նիստը խորհուրդների բոլոր մակարդակներում ընդունել է ԼՂՀ ճանաչման հռչակագիր՝ համաձայն ինչպես ԽՍՀՄ օրենսդրության նորմերի, այնպես էլ ժողովուրդների ինքնորոշման միջազգային իրավունքի: 

Ավելի ուշ, օգտագործելով ինքնորոշման հանրաքվեի և իրավական ազգային կարգավիճակի լուծման իրավունքը, որն ամրագրված էր խորհրդային օրենսդրությամբ, ԼՂՀ խորհրդի ժողովրդական պատգամավորները որոշեցին հանրապետության անկախության շուրջ հանրաքվե անցկացնել: Դեկտեմբերի 10-ին, 1991 թվականին, հայկական բնակավայրերի անդադար ռմբակոծման ներքո, տեղի ունեցավ հանրաքվեն, որին ներկա է եղել գրանցված ընտրողների թվի 82,2% - ը: Այս հանրաքվեին մասնակցել են նաև Գետաշեն ենթաշրջանի բնակիչները՝ իրավաբանորեն ապահովելով այդ շրջանի մուտքը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն: Քվեարկությանը չի մասնակցել ադրբեջանական բնակավայրերի բնակիչների Ճնշող մեծամասնությունը, թեև նրանք ևս կամարտահայտության իրավունք ունեին: Քվեաթերթիկը տպագրվել էր երեք լեզուներով՝ հայերեն, ռուսերեն և ադրբեջաներեն: Հանրաքվեի արդյունքներն ու դրա ժողովրդավարական բնույթը և թափանցիկությունը հաստատվել են անկախ միջազգային դիտորդների կողմից:

Հանրաքվեի հարցը ձևակերպված է եղել հետևյալ կերպ. «Դուք համաձա՞յն եք, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հռչակվի անկախ պետություն, և ինքնուրույն որոշի համագործակցության ձևաչափերը այլ պետությունների և կազմակերպությունների հետ»։  99,89% «կողմ» է քվեարկել Ադրբեջանից անկախություն ստանալուն:

Միջազգային դիտորդներն իրենց վերջնական գնահատման մեջ նշել են, որ «հանրաքվեն անց է կացվել զինված ագրեսիայի պայմաններում, որն արտահայտվել է Ստեփանակերտի և այլ բնակավայրերի հրետանային ռմբակոծության պայմաններում: Քվեարկության օրը հրետանային ռմբակոծությունից զոհվել՝ 10, վիրավորվել՝ 11 հայ: Կանայք և երեխաները գիշերներն անցկացնում են նկուղներում, մանկապարտեզներն ու դպրոցները փակ են: Դեկտեմբերի 11-ի լույս 12-ի գիշերը հրետանային արկ է նետվել Ստեփանակերտի դպրոցներից մեկի վրա: Չկա խմելու ջուր, հաց, դեղորայք»:

1991 թ.-ի դեկտեմբեր 28-ին ձևավորված Գերագույն Խորհուրդն ընդունել է ԼՂՀ ​​անկախության հռչակագիրը՝ այդպիսով ապահովելով օրենսդրությամբ սահմանված հանրաքվեի անցկացումը՝ ԼՂՀ ժողովրդի ինքնորոշման ՝ իրենց քաղաքական կարգավիճակի որոշման վերաբերյալ:

Դեկտեմբերի հանրաքվեից ուղիղ 15 տարի անց Արցախը ցույց է տվել, որ պատրաստ է շարունակել իր պետականության հետագա կառուցումը: 2006 թվականի դեկտեմբերի 10-ին համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում ընդունվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Սահմանադրությունը: «Այո» է ասել 77,279 ընտրող կամ քվեարկության մասնակիցների 98,58%-ը, իսկ 554 հոգի կամ  0.7% -ը դեմ են քվեարկել:

Սահմանադրության օրը տոն է համարվում և ոչ աշխատանքային է:

Միջազգայնորեն ճանաչված գրեթե բոլոր երկրները, ՄԱԿ-ի անդամ-պետությունները և այլ միջազգային մարմիններ այս կամ այն կերպ անցել են այս նույն ճանապարհը, որ ԼՂՀ-ն է անցնում իր գոյության ավելի քան 28 տարիների ընթացքում: Հնարավոր է, որ շատ երկրների համար այն մի քիչ ավել կամ մի քիչ պակաս ջանք  է արժեցել, բայց միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ բոլոր երկրները, մեծ հաշվով, նույն ճանապարհն են անցել: Եվ եթե այս երկու հանրաքվեները՝ 15 տարվա ընդմիջումով, ցույց են տալիս, որ մարդիկ նույն ցանկությունը, վճռականությունն ու նվիրվածությունն ունեն կառուցելու անկախ պետություն, ապրելու այնտեղ և զարգացնելու այն, ապա այս ուղուց արդեն շրջադարձ չկա ...

Շնորհավո՛ր կրկնատոնդ, Արցախ ...