Նոր ընդունված ռազմավարությունը չի արտացոլում Հայաստանի և Արցախի նկատմամբ Թուրքիայի վարած վտանգավոր քաղաքականությունը

• 23.07.2020, 22:59
•  Տարածաշրջան,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Հայաստան,  Վերլուծություն

famedubai.com

2020 թվականի հուլիսի 10-ին Հայաստանի Անվտանգության խորհուրդն ընդունեց Ազգային անվտանգության նոր ռազմավարությունը: Ցանկացած երկրի՝ այդ թվում նաև Հայաստանի դեպքում անվտանգության ռազմավարարությունը հանդիսանում է շատ կարևոր և առանցքային փաստաթուղթ, քանի որ ամրագրում է անվտանգային, արտաքին, ներքին, տնտեսական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները, երկրի առջև ծառացած մարտահրավերներն ու և դրանք հաղթահարելու ուղիները: Եվ չնայած փաստաթղթի նման կարևորությանը՝ այն ընդունվել է առանց պատշաճ մակարդակով հանրային քննարկումներ անցկացնելու:

Նոր փաստաթղթի հետ կապված մյուս մտահոգությունը վերաբերում է կառուցվածքին և բառակազմին: Պետք է նկատել, որ անվտանգության նոր ռազմավարությունը չունի նման փաստաթղթերին բնորոշ համակարգային կառուցվածք և բառակազմ, ինչը փաստաթղթին որոշակի անլրջություն է հաղորդում, իսկ երբեմն էլ խառնաշփոթ առաջացնում:

Փաստաթղթին վարչապետի ուղերձը կցելն իր հերթին տարընթերցումների տեղիք է տալիս. անհասկանալի է՝ ուղերձը պաշտոնապես դիտվում է որպես ռազմավարության մա՞ս, թե՞ ոչ: Եվ եթե ուղերձում տեղ գտած մտքերն ունեն նման կարևորություն, որ այն կցվում է պաշտոնական փաստաթղթին, ինչո՞ւ չեն ներառվել բուն ռազմավարության մեջ:

Ինչ վերաբերում է փաստաթղթի բովանդակությանը՝ մասնավորապես դրանում արտաքին քաղաքականությանը վերաբերյալ անդրադարձերին, ապա այստեղ կարիք կա դիտարկելու արտաքին քաղաքական հիմնական ուղղություններն առանձին-առանձին՝ հասկանալու թե ուղղություններց յուրաքանչյուրի դեպքում մեր մոտեցումներում ինչ փոփոխություններ են ամրագրվել նոր փաստաթղթում և որքանով են դրանք ամրապնդում մեր դիրքերը: Այս նպատակով անհրաժեշտ է նաև դիտարկել 2007 թվականին ընդունված նախկին ռազմավարությունը:

Թուրքիա-Հայաստան

Նոր ընդունված ռազմավարությունում Թուրքիային առնչվող հատվածում տեղ գտած ձևակերպումները, կարելի է ասել, չեն համապատասխանում իրականությանը: Չնայած նրան, որ ի տարբերություն նախկինի, ներկայիս ռազմավարությունում ավելի լայն անդրադարձ կա Թուրքիայի հետ հարաբերություններին, սակայն, սխալ ընտրված բառակազմի և չհամակարգված կառուցվածքի պատճառով իրականում փաստաթուղթը չի արտացոլում տարածաշրջանում Թուրքիայի իշխանությունների վարած դեստրուկտիվ քաղաքականությունը և դրանից բխող մարտահրավերները: 

Աշխարհաքաղաքական նոր վերադասավորումներով պայմանավորված Թուրքիայի կողմից Հայաստանի և Արցախի նկատմամբ որդեգրած քաղաքականությունն, ի տարբերություն նախկին տարիների, ներկայումս էլ ավելի ագրեսիվ է դարձել, սակայն փաստաթղթում նշված է միայն, որ Հայաստանի հանդեպ Թուրքիան վարում է «ոչ բարիդրացիական քաղաքականություն»: Այն պարագայում, երբ Թուրքիան Հայաստանին պատերազմով է սպառնում նման ձևակերպում ռազմավարությունում ամրագրելը պարզապես անթույլատրելի է:

Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանին բոլոր հնարավոր տարբերակներով աջակցելու փորձերից բխող ռիսկերը նույնպես չեն արտացոլում իրականությունը:  Եթե 2007թ.-ի ռազմավարությունում հստակ նշված էր, որ Թուրքիայի Հանրապետությունը, լինելով Ադրբեջանի ռազմավարական դաշնակիցը, նույնպես կարող է սպառնալիք լինել Հայաստանի և Արցախի համար, ապա 2020թ.-ի ռազմավարությունում Թուրքիան՝ որպես սպառնալիք Հայաստանի և Արցախի անվտանգության նկատմամբ չի ներկայացվում: Նոր ռազմավարությունում նշվում է միայն, որ «հատկապես խնդրահարույց է Ադրբեջանի կողմից ռազմական գործողությունների նախաձեռնման դեպքում Թուրքիայի քողարկված կամ բացահայտ միջամտության պատրաստակամությունը»:

Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների չկարգավորման պատճառը և՛ նախկին, և՛ նոր ռազմավարություններում նշված է Թուրքիայի կողմից Հայաստանին ներկայացվող անհիմն նախապայմանները և դրանցից հրաժարվելու Թուրքիայի քաղաքական կամքի բացակայությունը: Սակայն, եթե նախկին ռազմավարությունում նշվում էր, որ Հայաստանը հանդես է գալիս Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման օգտին և շարունակելու է ձեռնարկել համապատասխան քայլեր խոչընդոտների հաղթահարման, երկկողմ հարաբերությունների բարելավման ուղղությամբ, ապա ներկայիս ռազմավարությունում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների խոչընդոտների հաղթահարման վերաբերյալ ոչինչ չի նշվում: Այսինքն՝ հստակ տեսլական կամ գործիքակազմ  հայ-թուրքական հարաբերությունների հետագա կարգավորման ուղղությամբ նոր ռազմավարությունում ներառված չէ:

Նույն խնդիրն առկա է նաև փակ սահմանների հետ կապված: Նախ նշենք, որ եթե 2007թ.-ի ռազմավարությունում Թուրքիայի կողմից շրջափակումը դիտարկվում էր որպես ուժի կիրառում Հայաստանի նկատմամբ,ապա նոր ռազմավարությամբ այն կրկին դիտարկվում է որպես «ոչ բարիդրացիական քաղաքականություն»: Իսկ այդ շրջափակումից դուրս գալու տարբերակը, ըստ նոր ռազմավարության, էներգետիկ քաղաքականությունն է համարվում: Ռազմավարությունում մասնավորապես նշվում է, որ այն միտված է լինելու «չեզոքացնելու Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից իրականացվող տնտեսական շրջափակումը և տարածաշրջանային ծրագրերից Հայաստանին մեկուսացնելու փորձերը»… Սակայն չի նշվում տեսլականը, թե քայլերի ինչ հաջորդականությամբ են այդ ամենն իրականացվելու:

Ինչ վերաբերվում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը, ապա ի տարբերություն 2007-ի, նոր ռազմավարությունում ավելի լայն անդրադարձ է կատարվել այս թեմային: Սակայն ինչպես մնացած դեպքերում, այս պարագայում ևս առկա են խնդրահարույց ձևակերպումներ, կառուցվածքային խնդիրներ և բովանդակությունից զուրկ կետեր: Այդպիսիներից է օրինակ, փաստաթղթում տեղ գտած ձևակերպումներն առ այն, որ Թուրքիայի կողմից Հայաստանի և հայ ժողովրդի «համապարփակ անվտանգությունը» հարգելը Հայոց ցեղասպանության զոհերի և նրանց ժառանգների իրավունքների պաշտպանության մասն է կազմում կամ Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության, դրա զոհերի և նրանց ժառանգների իրավունքների ճանաչումը «կձևավորի նպաստավոր պայմաններ Հայոց ցեղասպանության հետևանքների հաղթահարման համար»: Թե ինչպես է Թուրքիայի կողմից Հայաստանի և հայ ժողովրդի համապարփակ անվտանգությունը հարգվելու կամ ինչպես է Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության, դրա զոհերի և նրանց ժառանգների իրավունքների ճանաչման դեպքում հետևանքների հաղթահարումը տեղի ունենալու թերևս մնում է անհայտ…

Իրականում ռազմավարությունում Թուրքիա-Հայաստան հարաբերություններին առնչվող հատվածը պետք է հստակ հիմնված լիներ անցյալի, ներկայի և ապագայի հարաբերությունների վրա: Սակայն նորացված ռազմավարությունը հստակ չի արտացոլում Հայաստանի նկատմամբ նախկինում Թուրքիայի կողմից իրականացված քայլերը, ներկայում նրա իշխանությունների կողմից վարած արտաքին քաղաքականության սպառնալիքները և հետագա հարաբերությունների կարգավորման ընթացքը: Այլ կերպ ասած բացակայում է այն տեսլականը, գործողությունների ծրագիրը, ըստ որոնց՝ Հայաստանը պետք է չեզոքացնի Թուրքիայից եկող սպառնալիքները…