Որքանո՞վ է հավանական Իրանի կողմից միջուկային զենքի ստեղծումն այս փուլում

• 09.03.2021, 10:47
• Հասմիկ Վարդանյան
•  Ամերիկա,  Տարածաշրջան,  Մերձավոր Արևելք,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ

Getty Images

Չնայած Իրանը և Միացյալ Նահանգների նոր վարչակազմը հայտարարում են 2015 թվականին կնքված միջուկային գործարքին վերադառնալու անհրաժեշտության մասին, սակայն մինչ օրս կողմերն այս հարցում որևէ առաջընթաց չեն գրացնել: Օրերս Իրանը պաշտոնապես մերժեց միջուկային գործարքի հարցով ԱՄՆ հետ ոչ պաշտոնական հանդիպում անցկացնելու վերաբերյալ ԵՄ առաջարկությունը: Թեհրանում գործարքին վերադառնալու համար բանակցությունների անհրաժեշտություն չեն տեսնում. միակ նախապայմանն ԱՄՆ կողմից պատժամիջոցների չեղարկումն է, ինչից անմիջապես հետ Իրանը պարտավորվում է վերականգել միջուկային գործարքի իր կրճատված պարտավորությունները:

Վաշինգտոնի կարծիքով՝ քայլերի հերթականությունը պետք է հակառակը լինի: Այս պահին սա կողմերի միջև առկա հիմնական հակասությունն է: Ամերիկյան վարչակազմն, որն, ի դեպ, հայտարարել է Իրանի նկատմամբ առավելագույն ճնշում գործադրելու Թրամփի քաղաքականության ձախողման մասին, այս փուլում հրաժարվել է գործարքը բարելավելու մտադրությունից և ցանկանում է վերակագնել 2015 թվականին կնքված համաձայնագիրը:

Հիշեցնենք, որ միջուկային գործարքի համաձայն՝ Իրանը կարող էր ուրանը հարստացնել մինչև 3.67 տոկոս, սակայն ԱՄՆ կողմից միջուկային գործարքից դուրս գալուց հետո Իրանն անցել է այդ սահմանագիծը: 2021 թվականի հունվարից Թեհրանն ուրանը հարստացնում է 20 տոկոսով: Սա լուրջ անհանգստություն է առաջացրել միջազգային հանրության մոտ: Լուրջ անհանգստության մեկ այլ առիթ է Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության կողմից Իրանի միջուկային օբյեկտներում տեսչական գործունեությունը սահմանափակելու մասին Թեհրանի որոշումը, որն ուժի մեջ մտավ փետրվարի վերջին: Տեսախցիկների ձայնագրությունները կպահվեն 3 ամիս, որից հետո, պայմանավորված ամերիկյան պատժամիջոցներից չեղարկման գործընթացով, կա՛մ կոչնչացվեն, կա՛մ կտրամադրվեն ԱԷՄԳ-ին:

Այսպիսով, Իրանի միջուկային գործունեությունը միջազգային հանրության համար այլևս թափանցիկ չէ:

Թեև 20 տոկոս հարստացված ուրանը չի դիտվում ոչ խաղաղ նպատակներով ուրանի հարստացում, սակայն սա համարվում է բեկման կետ միջուկային զենքի համար անհրաժեշտ 90 տոկոս հարստացած ուրան ստանալու համար: 20 տոկոս հարստացած ուրանից 90 տոկոս ստանալու համար արդեն շատ ավելի քիչ ծախս է պահանջվում:

Օրերս Իրանի գերագույն հոգևոր առաջնորդը հայտարարեց, որ Իրանը կարող է ուրանը հարստացնել մինչև 60 տոկոս՝ ելնելով պետության կարիքներից: Այսպիսով, Իրանն, ըստ էության, չի բացառում ռազմական նպատակներով ուրանի հարստացումը:

Սակայն ստեղծված պայմաններում ավելի շատ տպավորություն է, որ Իրանը փորձում է այդ կերպ «շանտաժի» ենթարկել միջուկային գործարքի հարցում շահագրգիռ կողմերին, որպեսզի վերջիններս հնարավոր բոլոր ջանքերը գործադրեն ԱՄՆ կողմից սահմանված հակաիրանական պատժամիջոցները չեղարկելու ուղղությամբ: Քանի դեռ Թեհրանում այս կապակցությամբ դեռ հույսեր ունեն, մինչև 60 տոկոս հարստացած ուրանի անհրաժեշտություն Թեհրանում չեն տեսնի:

Իսկ Իրանի իշխանություններն այս հարցում ժամանակային սահմանափակում ունեն, ամռանը նշանակված են նախագահական ընտրություններ, և դրանց արդյունքների վրա էական ազդեցություն է ունենալու պատժամիջոցների հարցի հանգուցալուծումը: Սա, բնականաբար, հասկանում են նաև Վաշինգտոնում:

Միևնույն ժամանակ, պետք է նկատել, որ Միջուկային գործարքի ապագան կախված չէ միայն Իրան-ԱՄՆ հարաբերութուններից: Այստեղ էական ազդեցություն կարող է ունենալ Իսրայելը, որի համար մտահոգիչ է ոչ միայն Իրանի կողմից միջուկային զենքի հնարավոր ձեռքբերումը, այլև տարածաշրջանում իր գլխավոր մրցակցի տնտեսական զարգացումը, ինչն էական ազդեցություն կունենան վերջինիս տարածաշրջանային դերի վրա: