Ռուբլու տևական արժեզրկման դեպքում Հայաստանի տնտեսությունը կկանգնի խնդիրների առաջ

• 22.02.2022, 19:04
• Լիլիա Ամիրխանյան
•  ԵԱՏՄ,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Հայաստան,  Վերլուծություն

ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի՝ ԱԽ նիստին Դոնբասի և Լուգանսկի Հանրապետությունների անկախության ճանաչման որոշումից հետո ռուսական ֆինանսական շուկաները, ինչպես և սպասելի էր,  ենթարկվեցին կտրուկ անկումների:

Երկուշաբթի ողջ օրվա ընթացքում Մոսկովյան բորսայի ակցիաներն անկում էին ապրում 7-8 %-ի շրջակայքում, հասնելով ընդհուպ մինչև 10,5 % -ի:

Փետրվարի 22-ի դրությամբ Մոսկովյան բորսան աշխատանքները մեկնարկել է բացասական միտումների պահպանմամբ: Մոսկովյան բորսայի անկումը մեկնարկի դրությամբ կազմել է - 5,44%:

Անկում են ապրում նաև ռուսական ամենալիկվիդացիոն համարվող 15 ընկերությունների ակցիաները՝ այսպես կոչված «blue chips»-երը: Վերջններիս ցուցադրած անկման միջին միտումը -9,5%-ի շուրջ է:

Ռուսական ռուբլու նկատմամբ աճ են արձանագրել եվրոն ու դոլարը: Մասնավորապես,  փետրվարի 22-ի առաջին կեսի դրությամբ եվրոյի փոխարժեքը հասել է 91 ռուբլու (2021թ.-ի ապրիլից հետո առաջին անգամ), դոլարինը՝ 80: 

Պետք է հաշվի առնել հանգամանքը, որ ֆինանսական շուկաների վարքագիծն առաջնային է և բնորոշ ամենազգայուն շուկային: Ներդրողները ՌԴ քաղաքական կուրսի և արևմուտքի կողմից հավանական պատժամիջոցների մտավախության ներքո շտապում են ձերբազատվել «ոչ ցանկալի» ակտիվներից: Ընդհանուր առմամբ, հաշվի առնելով արևմտյան տրամադրությունները՝ մասնավորապես ԵՄ կողմից մշակվող ու կիրառման բարձր հավանականություն ունեցող պատժամիջոցների փաթեթը, ԱՄՆ հնարավոր պատժամիջոցները, ռուսական ֆինանսական շուկաների անկայունությունը, հավանական անկումային տրամադրությունները կպահպանվեն: Պատժամիջոցների որևէ փաթեթի կիրառման պարագայում՝ անկումների տեմպը կարագանա:

ՌԴ տնտեսության վրա վերոնշյալ առկա և հավանական զարգացումներն ուղիղ ազդեցություն ունեն տնտեսական հարաբերությունների մեջ գտնվող երկրների նկատմամբ: Այդ թվում, բավական ռիսկային շրջափուլում է գտնվում նաև Հայաստանը:

Կարճաժամկետ հետևանքների տեսանկյունից, ինչի առաջին դրսևորումներն արդեն իսկ ունենք փոխանակման կետերում, ռուբլու փոխարժեքի անկումն է: Փետրվարի 22-ի 10:50-ի դրությամբ ՀՀ ԿԲ կողմից ռուբլու սահմանված փոխարժեքը 5,9 դրամ է կազմել, որոշ տեղերում՝ 5.8: Նշենք, որ մի քանի օր առաջ, օրինակ փետրվարի 18-ին, փոխարժեքը կազմել է 6.2- 6,3 դրամ:

Ռուբլու փոխարժեքի անկման հետևանքները ներկայացնենք ըստ էության, քանի որ ուղղակի հետևանքների չափն ուղիղ համեմատական է այն ժամանակահատվածին, որի ընթացքում ռուբլու արժեզրկումը կպահպանվի, ինչպես նաև՝ արժեզրկման չափին: Որպես նախնական գնահատական, կարելի է ենթադրել, որ առաջիկայում, Ուկրաինայի շուրջ քաղաքական անորոշությունների ֆոնին ռուբլու անկման միտումը կպահպանվի: Չնայած, զուգահեռաբար աճ են արձանագրում նավթի գները, ինչը կարող է ռուսական տնտեսության համար որոշակի կայունության բարձիկներ ապահովել:

Ինչևէ, Հայաստանի տնտեսության կախվածությունը ռուսական ռուբլու փոխարժեքից բավական բարձր է: Ռուբլու փոխարժեքի անկումը ենթադրում է եկամուտների անկում: Խոսքը մասնավոր տրանսֆերտներից ձևավորած եկամուտներին է վերաբերում: Հիշեցնենք, որ չնայած վերջին տարիների որոշակի նվազմանը, Հայաստանի ՀՆԱ-ի ձևավորման մեջ մասնավոր տրանսֆերտների մասնաբաժինը շարունակում է լինել զգալի: Համաշխարհային բանկի տվյալներով 2020թ.-ին մասնավոր տրանսֆերտները կազմել են ՀՆԱ-ի 10,497 %: Ընդ որում, 2020թ.-ին մասնավոր տրանսֆերտների 40 և ավել տոկոսը ՀՀ է եկել Ռուսաստանից: 2021թ.-ին ևս ՌԴ մասնաբաժինը մեծ է: 2021թ.-ին առհասարակ մասնավոր տրանսֆետների աճ է գրանցվել: Մասնավոր տրանսֆերտների դեկատարությունը տնտեսության համար առաջին հերթին բացատրվում է մարդկանց եկամուտներով: Այսինքն, մասնավոր տրասնֆերտների կրճատումը եկամուտների կրճատում է ենթադրում, հետևաբար՝ բնակչության գնողունակության անկում: Ինչն ի վերջո, իր ազդեցությունն է ունենում առևտրաշրջանառության, ծառայությունների աճին, և ընդհանուր առմամբ՝ ձևավորվող ՀՆԱ-ին: Այսինքն, այս իմաստով ռուբլու երկարատև ու բարձր արժեզրկումն ուղիղ ազդեցություն է թողնելու ՀՀ բնակչության եկամուտների մակարդակի վրա:

Բաց մյուս կողմից, ՌԴ-ն մեր թիվ մեկ առևտրային գործընկերն է: Եվ չնայած ՌԴ հետ առևտրաշրջանառությունը սպասարկվում է դոլարով, սակայն ռուբլու արժեզրկումը բացասաբար կանդրադառնա ՀՀ-ից՝ արտահանվող ապրանքների մրցունակության վրա, քանի որ արտահանվող ապրանքների գինն այլևս խնդրահարույց կլինի գնողունակության անկում ունեցող ՌԴ շուկայի համար: Մյուս կողմից,  ռուբլու երկարատև արժեզրկումը  ՌԴ-ում գնաճի նոր ալիք կհասունացնի, ինչը ենթադրում է ՌԴ-ից ՀՀ ներկրվող ապրանքների թանկացում: Ընդհանուր առմամբ, սպասվում են գնաճային արտաքին նոր ճնշումներ:

Մյուս կողմից, ՀՀ-ում ռուբլու փոխարժեքի անկումը, տևական բնույթ ստանալու պարագայում կհանգեցնի դոլարի թանկացման,իր բոլոր բացասական հետևանքներով:

Ամփոփելով ռուբլու փոխարժեքի թեման, նշենք, որ կարճաժամկետ կտրվածքով այն առանձնապես մեծ ազդեցություն կարող է չունենալ մեզ համար, եթե իհարկե փոխարժեքի կարճաժամկետ անկումը չուղեկցվի խուճապով և ռուբլով խնայողություններից շուտափույթ ազատվելու ալիքով: Երկարաժամկետում բացասական հետևանքներն ունեն բարձր հավանականություն:

Ընդհանուր առմամբ ՌԴ տնտեսությանը սպառնացող գլոբալ անորոշությունը սպառնալիք է նաև Հայաստանի տնտեսության համար: Այստեղ, եղած բոլոր գնահատականներից զատ, բավական է վերհիշել առավել գլոբալ նախադեպերը: Եթե 2008-2009թթ.-ի համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի ուղղակի ազդեցությունից Հայաստանի տնտեսությանը հաջողվեց խուսափել, այդ թվում ֆինանսական շուկաներին ցածր ինտերգացվածության պատճառով (ինչը բնավ դրական ցուցիչ չէր), ապա ճգնաժամի ածանցյալ ազդեցությունները բավական զգալի էին: Դրանց թվում նաև՝ ՌԴ տնտեսության անկման հետևանքները (2009թ. ՀՀ տնտեսությունն 14,1 % -ով անկում ապրեց):  2015-2016թթ. նավթի համաշխարհային գների անկման  և ամերիկյան պատժամիջոցների հետևանքով, որն առաջացրեց ռուբլու արժեզրկում և ՌԴ տնտեսության որոշակի խնդիրներ, կրճատվեց ՀՀ-ից ՌԴ արտահանման ծավալը, կրճատվեց նաև ՌԴ-ից ՀՀ մասնավոր տրանսֆերտները: 2016թ.-ին տրանսֆերտների անկումը 2014թ.-ի նկատմամբ կազմեց գրեթե 60 %: 2016թ.-ին ՀՀ տնտեսության աճը մոտեցավ զրոյական՝ 0,2 %-ի մակարդակ:

2020թ.-ի կորոնավիրուսի ճգնաժամն ու ազդեցություններն ունեն որոշակի առանձնահատկություններ, որովհետև բացի ՌԴ տնտեսության անկման ազդեցությունից, եղան նաև ուրույն այլ գործոններ, այդ թվում՝ ՌԴ մեկնող արտագնա աշխատողների արտահոսքի դադարում՝ գրեթե մեկ տարով:

Վերադառնալով ներկա իրողություններին՝ նշենք, որ ՌԴ-ն ԵԱՏՄ առաջատար տնտեսությունն է, և ՌԴ-ում բացասական միտումների շարունակականութունն անդրադառնալու է ԵԱՏՄ համախառն ցուցանիշների, և այդ թվում՝ անդամ պետություններից յուրաքանչյուրի վրա: Մյուս կողմից, երկարատև բացասական զարգացումները, կամ դրանց սպասումները, գուցե ստեղծեն կամ արդեն իսկ ստեղծել են պարարտ հող ինտեգրացիոն գործընթացների արագացման համար: Դրանց թվում՝ առևտրատնտեսական խոչընդոտների լիարժեք վերացումը, էներգետիկ և ֆինանսական շուկաների միասնականացման կամ ավելի խորը ինտեգրացիայի ուղղությամբ աշխատանքները, ինչպես նաև  ԵԱՏՄ արտաքին ուղղություններով ակտիվացման ուղղությամբ քայլերը:

Ընդհանուր առմամբ արևմտյան պատժամիջոցների ռիսկը ռեալ է, սակայն դրանց ծավալի. կիրառման ձևի, ուղղությունների,  ածանցյալ ազդեցությունների և այլ  հարցեր՝ անորոշ: Այս իմաստով զարգացման ու կանխատեսումների սցենարները շատ լայն են և շատ տարբեր, եթե հավանական պատժամիջոցներն ունենան լայն ընդգրկում: