Կայունացած դրամ. դրակա՞ն, թե՞ բացասական հետևանքներն են գերակշռում

• 22.06.2022, 12:41
• Լիլիա Ամիրխանյան
•  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Հայաստան,  Վերլուծություն

Դոլարի նկատմամբ վերջին շրջանում կարծես թե անընդհատ կայունացող դրամը տնտեսությունում մի շարք անհանգստությունների, դժվարությունների, իսկ որոշ հատվածներում՝ հնարավորությունների պատուհան է բացել:

Բազմիցս է խոսվել դրա և՛ պատճառների, և՛ հետևանքների մասին: Երկուսի դեպքում էլ առչնվում ենք մի շարք գործոնների համախմբի հետ:  Պատճառների թվում՝ Հայաստանի թիվ մեկ առևտրային գործընկերոջ՝ ՌԴ-ի հետ առևտրատնտեսական հարաբերություններում դոլարայինից ռուբլով վճարմանն անցումը: Այստեղ ընդգծենք հատկապես գազի դիմաց այլևս ռուբլով վճարելու հանգամանքը, ինչը կտրուկ նվազեցրել է դոլարի պահանջարկը մեր շուկայում: Պատճառներից են նաև օտարերկրացիների  մեծ ներհոսքը դեպի Հայաստան՝ իրենց հետ բերած դոլարային մեծ պաշարներով, ի դեպ, որոնք շատ դեպքերում անընդհատ հոսքեր են՝ հաշվի առնելով հանգմանքը, որ նրանց թվում շատ են արտերկրի հետ աշխատող և դոլարով եկամուտ վաստակող մասնագետները: Այս գործոնի հետ փոխկապակցված՝ նշենք նաև դոլարային տրանսֆերտների աճը: Դրամի կայունացման որոշիչ գործոններից է նաև Հայաստանում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձր մակարդակը:

Հետևանքները, որոնք թերևս ավելի են կարևորվում այս պահին, ըստ էության կարելի է բաժանել երկու խմբի. բացասական և դրական: Կայունացած դրամը բավական մեծ բացասական ազդեցություն ունի արտահանողների համար, որոնք մատակարարների կամ  վերջնական սպառման գործակալների հետ հիմնականում կնքում են միջինաժամկետ և երկարաժամկետ պայմանագրեր ֆիքսված գներով: Արդյունքում, այդ ընթացքում ստացված դոլարային եկամուտները նվազում են, ինչը երկար պահպանվելու դեպքում կնվազեցնի արտահանման ծավալները, իսկ այդ ընթացքում, արտահանողը կա՛մ պետք է վնասով աշխատի մինչև իրավիճակի կայունացումը, կա՛մ դիմի կոմպենսացնող գործողությունների՝ ի դեմս սեփական ծախքերի նվազման: Վերջինս իհարկե հղի է այդ թվում՝ սոցիալական լարվածության նոր ալիքով: Իսկ արտահանման պարագայում, ընդհանուր առմամբ ոլորտը մեծ հարվածի ներքո է, որի երկարաժամկետ հետևանքները տնտեսության համար մեծ գին են արժենալու:

Դոլարի ցածր փոխարժեքի բացասական հետևանքներն զգացվում են նաև այն ոլորտներում, որտեղ ակնկալվող եկամուտները ևս դոլարային են: Օրինակ ներդրումային հատվածը կարող է տուժել, քանի որ մեծամասամբ օտարերկրյա ներդրումներից ստացվող/ անկալվող շահույթը դոլարով է, ուստի  արժեզրկված դոլարը նվազեցնում է երկրի ներդրումային գրավչությունը: Սա բնականաբար վերաբերում է նաև  դոլարով տրանսֆերտ կամ այլ եկամուտ ստացող սուբյեկտներին ու անձանց:

Անդրադառնանք  դրական հնարավորություններին: Ցավոք այստեղ ունենք մի իրավիճակ, երբ խիստ հակասական է հարցը, թե որքանով են այդ հնարավորությունները դրական, կամ որ ավելի ճիշտ է՝ դրական են ում համար: Նախ, նշենք, որ դժվար կլիներ գերագնահատել կայունացող դրամի ողջ «հմայքը», եթե դա լիներ սեփական տնտեսության կայունացման, կայուն ու որակյալ տնտեսական աճի արդյունքում: Մինչդեռ դրամի կայունացումն առավելապես վերոնշյալ  արտածին գործոնների ազդեցությամբ է պայմանավորված, բացառությամբ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացման գործոնի, ինչն ինքնին ուղիղ հակասության մեջ է տնտեսական աճի, տնտեսության աշխուժացման հետ: Սակայն անգամ այս պարագայում, կայունացած դրամը ստեղծում է մի շարք հնարավորություններ: Այս իրավիճակից մեծապես օգտվում են ներմուծողները: Եթե դա վերջնական արտահանելի արտադրանքի համար նախատեսված նյութատեխնիկական բազայի ներմուծումն է, ապա կարելի է որոշակի կոմպենսացնող հանգամանք  գտնել նաև արտահանողի համար: Մինչդեռ Հայաստանն առավելապես պատրաստի, վերջնական սպառման ապրանք ներմուծող երկիր է, հետևաբար դրամի կայունացումը արժե դիտարկել հենց այս հատվածի համար: Օրինակելի պարագայում, սա կարող է ենթադրել, կամ առնվազն միջինաժամկետ կտրվածքով ստեղծել ներմուծվող ապրանքների մասով գնաճային ճնշումների անկման ակնկալիք: Այսինքն, սպասել, որ ներմուծվող ապրանքները կէժանանան: Դրանք ըստ էության արդեն իսկ էժանանում են, բայց սպառման շուկաներում այդ էժանացումը չի նկատվում, կամ եթե անգամ կա, ապա ոչ համաչափ մակարդակով: Միայն այս պարադոքսի պատճառների վերլուծությանը կարելի է մի ամբողջական լայնածավալ աշխատություն նվիրել, հատկապես երբ դոլարի թանկացման հակառակ էֆեկտը նկատվում է երբեմն անգամ ժամերի տարբերությամբ: Անդրադառնալով, սակայն,ներկայիս իրավիճակին, արձանագրում ենք, որ ներմուծողների համար այս իրավիճակում գերշահույթներն ապահովված են: Բնականաբար դրանց թվում՝ առավելապես խոշոր, մենաշնորհային դիրք ունեցողների համար:

Հենց այս իրավիճակում է, որ դրամի կայունացման դրական էֆեկտների մասին խոսելիս առաջանում է «ո՞ւմ համար դրական» հարցադրումը: Մանրածախ առևտրում գնապիտակներն առայժմ փաստում են՝ եթե դոլարի թուլացման բացասական հետևանքները զգում է հանրության ողջ սեգմենտն, ապա  դրա դրական հետևանքների «փայատերերը» մեղմ ասած բոլորը չեն:

Մյուս կողմից շահող ներմուծումը, այս իրավիճակի երկար պահպանման հետևանքով, ի վերջո դուրս է մղելու տեղական արտադրությունը կամ առնվազն մեծ խնդիրների առաջ է կանգնեցնելու:

Ինչպես տեսնում ենք, դրամ-դոլար փոխարժեքի այս իրավիճակի և՛ բացասական, և՛ դրական հետևանքների կամ ակնկալիքների  արդյունքում միջին վիճակագրական քաղաքացին առայժմ միայն տուժում է: Այս իմաստով գուցե պատահականություն չէ իշխանության ներկայացուցիչների կողմից վերջին օրերին գեներացված հանրային ծառայությունների (գազ, հոսանք, ջուր) սակագների հնարավոր նվազեցման մասին քննարկումները՝ որպես դրամի կայունացման դրական ակնկալիք: Այս մասով մասամբ իհարկե կան օբյեկտիվ հիմքեր, սակայն նախ դրան լավագույն դեպքում կարելի է սպասել երեք-չորս ամսից, քանի որ սակագների նորից վերանայում հնարավոր է վերջիններից ոչ շուտ, քան վեց ամիս անց: Լինելու պարագայում, սա բնավ վատ սցենար չէ, քանի որ այդ ժամանակամիջոցը համընկնում է ցուրտ եղանակային շրջանին՝ որպես կանոն հանրային ծառայությունների սպառման պիկին: Բայց որքանով այդ դրական էֆեկտը կզգա քաղաքացին այն դեպքում, երբ բացակայում է պատշաճ մակարդակի արդյունավետություն ենթադրող հակամրցակցային պայքարը, դժվար է պատասխանել: Առնվազն այսօր, այդ թվում՝ այդ պայքարի բացակայության պատճառով է, որ դրամի կայունացման վերևում նշված դրական հետևանքները հանրության լայն շերտերի վրա չեն տարածվում: