Որո՞նք են արտահանձնումը կարգավորող միջազգային նորմերը, և ե՞րբ այն կարող է համարվել իրավաչափ (ՏԵՂԵԿԱՆՔ)

• 09.02.2017, 22:44
•  Տեղեկանք

Օրերս Բելառուսի կողմից բլոգեր Ալեքսանդր Լապշինի արտահանձնումն Ադրբեջան մեծ աղմուկ բարձրացրեց թե՛ հայաստանյան, թե՛ միջազգային շրջանակներում:

Սակայն որո՞նք են արտահանձնման գործընթացը կարգավորող միջազգային նորմերը և ե՞րբ այն կարող է համարվել իրավաչափ:

Արտահանձնումը (Էքստրադիցիան) պետության կողմից՝ իր տարածքից դուրս և մեկ այլ պետության իրավազորության սահմաններում հանցագործության համար մեղադրված կամ դատապարտված անձին պաշտոնապես փոխանցելն է մյուս պետությանը` դատավարության և պատժի իրականացման նպատակով։

Էքստրադիցիայի գործընթացի համար սովորաբար որպես հիմք է ընդունվում ազգային օրենսդրությունը, երկկողմ պայմանագրերը և որոշ դեպքերում՝ բազմակողմ կոնվենցիաները:

«Արտահանձնման մասին» 1957թ. Եվրոպական կոնվենցիայի առաջին հոդվածի համաձայն` պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են միմյանց հանձնել այդ կոնվենցիայի դրույթների և պայմանների համաձայն հանձնման ենթակա բոլոր այն անձանց, ում դեմ հայցող կողմի իրավասու մարմինները գործ են հարուցել, կամ որոնք հետախուզվում են վերոհիշյալ մարմինների կողմից դատավճռի ի կատար ածման կամ կալանավորման նպատակով:

Հանձնումը կարող է իրականացվել նաև առանց պայմանագրի, եթե դա նախատեսված է հանձնման վերաբերյալ պահանջ ստացած պետության օրենսդրությամբ։ Հանցանք կատարած անձանց հանձնումը պետության իրավունքն է և ոչ թե պարտականությունը։ Անձանց հանձնելը կարող է պարտականության դառնալ միայն քրեական գործերի կապակցությամբ փոխադարձ իրավական օգնության վերաբերյալ պետությունների միջև կնքված երկկողմանի պայմանագրերի առկայության դեպքում։

Աշխարհի զարգացմանը զուգընթաց զարգանում է նաև հանցավորությունը և դրա սահմանները, դուրս գալով կոնկրետ տարածաշրջանից, իր մեջ ներառում մի քանի պետություններ: Հանցավորության դեմ պայքարն ավելի արդյունավետ դարձնելու նպատակով օր-օրի զարգացում է ապրում նաև արտահանձման ինսիտուտը: Պետությունները բացի ընդհանուր միջազգային պայմանագրերից կնքում են նաև երկողմ պայմանագրեր, որոնցով կարգավորում են երկու երկրների միջև արտահանձման իրավական մեխանիզմները:

Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ աշխարհում ձևավորվել է հանձնման ինստիտուտի նորմերի համակարգի երկու հիմնական տեսակ՝ անգլո-ամերիկյան և եվրոպական:

Ըստ Եվրոպական Կոնվենցիայի 89-րդ հոդվածի առաջին մասի «e»  կետի՝ անձի հանձնումը արգելվում է, եթե կան ծանրակշիռ հիմքեր ենթադրելու, որ արտահանձնումը պայմանավորված է այդ անձին հետապնդելով՝ կապված նրա՝ ռասայական, սեռային, դավանանքի, էթնիկական պատկանելության կամ քաղաքական համոզմունքների հետ:

ՀՀ փաստաբանների պալատի համաձայն՝ Լապշինի դեպքում  Ադրբեջանը իրականացնում է անձի հետապնդում՝ կապված նրա քաղաքական համոզմունքների եւ մասնագիտական գործունեության հետ:

Լապշինի հետապնդումը հակասում է նաեւ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրին, համաձայն որի՝ յուրաքանչյուր ոք ունի համոզմունքների ազատության եւ դրանք անկաշկանդ արտահայտելու իրավունք. այս իրավունքը ներառում է համոզմունքներին անարգել հավատարիմ մնալու, տեղեկատվություն ու գաղափարներ որոնելու, ստանալու եւ լրատվության ցանկացած միջոցներով տարածելու ազատությունը` անկախ պետական սահմաններից (հոդված 19):

Այս հիմքերը հաշվի առնելով՝ Բելառուսը չէր կարող Ալեքսանդր Լապշինին հանձնել Ադրբեջանին։