Ինչպե՞ս են ՀՀ-ԵՄ համաձայնագրով դիտարկվում էներգետիկ համագործակցությունն ու միջուկային անվտանգությունը. ՏԵՂԵԿԱՆՔ

• 25.10.2017, 17:10
•  Եվրոպա,  Աշխարհ,  Հայաստան,  Տեղեկանք

Եվրամիության կողմից օրերս հրապարակվեց Հայաստանի հետ նախաստորագրված «Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը Եվրոպական Միության և Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնքի ու դրա անդամ պետությունների` մի կողմից, և Հայաստանի Հանրապետության միջև` մյուս կողմից», որի վերջնական ստորագրումը նախատեսվում է առաջիկայում: «Արմեդիա» ՏՎԳ-ն  ներկայացնում է տեղեկանքների շարք համաձայնագրում տեղ գտած ամենակարևոր և հանրային հնչեղություն ստացած հարցերի վերաբերյալ:

Հետագայում, ըստ անհրաժեշտության, հաշվի առնելով հանրային հետաքրքրությունները, անդրադարձ կկատարվի նաև այն հարցերին, որոնք այս շարքում ներառված չեն:  

ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը ներառում է  համագործակցության տարբեր ոլորտներ, այդ թվում՝  էներգետիկ համագործակցությունն ու, մասնավորապես, միջուկային անվտանգության հետ կապված դրույթներ: Էներգետիկ համագործակցության մասին խոսվում է ՄԱՍ V-ում՝ «Համագործակցությանն առնչվող այլ քաղաքականություններ» բաժնի Գլուխ 2-ում՝ «Էներգետիկ համագործակցությունը՝ ներառյալ միջուկային անվտանգությունը» բաժնում (3 էջ՝ 48-50):

Համաձայնագրի 2-րդ Գլխի 42-րդ Հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կողմերը պետք է համագործակցեն էներգետիկ հարցերի շուրջ՝ գործընկերության, փոխադարձ շահի, թափանցիկության և կանխատեսելիության սկզբունքների հիման վրա։ Համագործակցությունը պետք է նպատակաուղղված լինի էներգետիկ հատվածի ոլորտներում կարգավորիչ ներդաշնակեցմանը՝ հաշվի առնելով անվտանգ, շրջակա միջավայրը չվնասող և մատչելի էներգիայի հասանելիությունն ապահովելու անհրաժեշտությունը։ Նշված հոդվածի երկրորդ կետով մասնավորեցված են էներգետիկ համագործակցության ոլորտները:

Մասնավորապես, Հոդված 42-ի 2-րդ կետի ենթակետերով դիտարկվում է համագործակցություն էներգետիկ ռազմավարությունների և քաղաքականությունների ոլորտում՝ ուղղված էներգետիկ անվտանգության, էներգիայի մատակարարների և էներգիայի արտադրության բազմազանության խթանմանը:  Համաձայանգրի նշված հոդվածը դիտարկում է նաև համագործակցությունն այնպիսի հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են էներգետիկ աղբյուրների ընդլայնումը, մրցունակ էներգետիկ շուկաների զարգացումը, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների օգտագործման, էներգաարդյունավետության և էներգախնայողության զարգացումը, էներգիայի և տարածաշրջանային այլ շուկաներ ինտեգրման շուրջ համագործակցության խթանումը, ինչպես նաև էներգետիկ անվտնագությանն առնչվող այլ դրույթներ:

Ինչ վերաբերում է միջուկային անվտանգությանն առնչվող դրույթին, մասնավորապես՝ Մեծամորի ատոմակայանին,  ապա այս ոլորտում համագործակցությունը կարգավորվում է Հոդված 42-ի 2-րդ կետի 7-րդ ենթակետով (Համաձայնագրում՝ «Է» ենթակետ, էջ 49): Ենթակետում նշվում է, որ համագործակցությունը պետք է ընդգրկի, ի թիվս այլնի. «քաղաքացիական միջուկային էներգետիկայի հատված՝ հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության առանձնահատկությունները և կենտրոնանալով, մասնավորապես, միջուկային անվտանգության բարձր մակարդակների վրա՝ հիմք ընդունելով Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության (ԱՏԷՄԻԳ) ստանդարտները և Եվրոպական միության ստանդարտներն ու փորձը, նաև՝ կենտրոնանալով միջուկային անվտանգության բարձր մակարդակների վրա՝ հիմք ընդունելով միջազգային ուղենիշներն ու փորձը»։ Սույն ենթակետի համաձայն, այս ոլորտում համագործակցությունը դիտարկում է.

1. ապահովության, անվտանգության և թափոնների կառավարման ոլորտներում տեխնոլոգիաների, լավագույն գործելակերպերի փոխանակումը և վերապատրաստումը՝ ատոմային էլեկտրակայանների անվտանգ շահագործումն ապահովելու նպատակով,
2. Մեծամորի ատոմային էլեկտրակայանի փակումն ու անվտանգ ապագործարկումը և այդ առումով ճանապարհային քարտեզի կամ գործողությունների պլանի վաղաժամկետ ընդունումը՝ հաշվի առնելով նոր հզորությամբ դրա փոխարինման անհրաժեշտությունը՝ Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգությունը և կայուն զարգացման պայմաններն ապահովելու նպատակով:

Հոդված 42-ի 2-րդ գլխի հաջորդող 8-րդ, 9-րդ և 10-րդ ենթակետերը (Համաձայնագրում՝ «Ը», «Թ», «Ժ» ենթակետեր, էջ՝ 49-50) դիտարկում են այնպիսի հարցերի հետ կապված կարգավորումներ, ինչպիսիք են էներգետիկ պաշարների փոխանցման համար ծախսերի վրա հիմնված ընդհանուր համակարգի, գնային քաղաքականության, էներգետիկ շուկայի կարգավորման առանցքային սկզբունքներն արտացոլող կարգավորիչ հայեցակետերի, մրցունակ, թափանցիկ և ծախսարդյունավետ սակագներով էներգետիկ ցանցերի ու ենթակառուցվածքների ոչ խտրական հասանելիության խթանման և համարժեք ու անկախ վերահսկողության, գիտական և տեխնիկական համագործակցության հետ կապված հարցեր՝ առանձնահատուկ ուշադրության կենտրոնում պահելով էներգաարդյունավետ և շրջակա միջավայրը չվնասող տեխնոլոգիաները։

Նույն գլխի Հոդված 43-ի համաձայն՝ այդ գլխով նախատեսված հարցերի շուրջ պետք է կազմակերպվի կանոնավոր երկխոսություն։