Ռուսաստան-Թուրքիա. շահերի բախում Սիրիայում

• 07.02.2020, 20:46
• Հասմիկ Վարդանյան
•  Մերձավոր Արևելք,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Վերլուծություն

Վերջին շաբաթվա ընթացքում ականատես ենք լինում ռուս-թուրքական հարաբերություններում որոշակի լարվածության: Պատճառը սիրիական Իդլիբի ապաէսկալացիայի գոտում Սիրիայի կառավարական զորքերի ռազմական գործողությունն է, որից հետո Անկարան Ռուսաստանին մեղադրում է Իդլիբի հարցում 2018 թվականին ձեռք բերված պայմանավորվածությունները խախտելու մեջ: 

Իդլիբը Սիրիայում ահաբեկչական խմբավորումների և, այսպես կոչված, զինված ընդդիմության վերջին հենակետն է: 2018 թվականին Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև ձեռք բերված պայմանավորվածությամբ սիրիական այս նահանգը հայտարարվեց ապաէսկալացիայի գոտի: Գոտու վերահսկողությունն իրականացնում է Թուրքիան, որը պարտավորվել էր օգտագործել զինյալների վրա իր ազդեցությունը՝ վերջիններիս զինաթափելու համար:

Այդ գործընթացը բավականին դանդաղ է ընթանում, ինչը պարբերաբար Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև հակասությունների առիթ է դառնում, քանի որ Սիրիայի կառավարական զորքերի և զինյալների միջև պարբերաբար մարտեր են տեղի ունենում:

Սակայն ընթացիկ լարվածությունը նախորդներից տարբերվում է նրանով, որ Սիրիական բանակը Ռուսաստանի աջակցությամբ ռազմական բավականին հաջող գործողություն է իրականացնում՝ ազատագրելով կարևոր նշականություն ունեցող բնակավայրեր, որոնց ընթացքում բախումներ տեղի ունեցան անգամ թուրքական և սիրիական զորքերի միջև: Թուրքիան սպառնում է իրավիճակի չհարթվելու դեպքում ռազմական գործողություն սկսել Սիրիայում՝ սիրիական կառավարական զորքերից պաշտպանվելու համար: 

Թուրքիան հիմնականում շեշտում է այդ գործողություններից առաջացող մարդասիրական խնդիրները՝ այդ թվում Թուրքիա փախստականների հնարավոր նոր ալիքը, սակայն փոքր չեն նաև Անկարայի անվտանգային մտավախությունները: Իդլիբից զինյալների նահանջելու հիմնական ուղղությունը Թուրքիան է: Ու թեև Անկարան ազդեցություն ունի վերջիններիս վրա, Թուրքիայի համար անկախատեսելի են իր տարածքում ահաբեկիչների հնարավոր գործողությունները: Դա բավականին մեծ նշանակություն է ունեցել Իդլիբն ահաբեկիչներից մաքրելու Թուրքիայի պարտավորությունը չկատարելու հարցում:

Ռուսաստանում թեև հասկանում են Թուրքիայի դժվարությունները, սակայն ինչպես հետևում է ռուսական կողմի արձագանքից, իրենք անվերջ չեն կարող սպասել Թուրքիային: Իդլիբում ահաբեկիչների նկատմամբ հաղթանակը կնշանակի Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի ավարտ՝ տեղային բախումները դեռ ինչ-որ ժամանակ կշարունակվեն: Ռուսաստանի համար սիրիական այս նահանգը կարևորվում է ևս մեկ պատճառով՝ Սիրիայում Հմեյմին ռուսական ռազմաբազան ահաբեկիչների համար հասանելի Իդլիբից:

Այս ամենի ֆոնին բավականին հետաքրքիր են ռուս-թուրքական պայմանավորվածությունները Լիբիայում, որտեղ կողմերը կրկին աջակցում են հակամարտության հակառակ ճամբարներին: Հունվարին Մոսկվայում Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջնորդությամբ տեղի ունեցավ Լիբիայի հարցով հանդիպում հակամարտության կողմերի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Հանդիպման արդյունքով Լիբիայի Ազգային համաձայնության կառավարության ղեկավար Ֆայեզ Սարաջը, ով վայելում է Թուրքիայի աջակցությունը, ստորագրեց ավելի վաղ հաստատված հրադադարի պայմանները հստակեցնող փաստաթուղթը, իսկ Ռուսաստանի աջակցությունը վայելող Խալիֆա Հաֆթարը հրաժարվեց այն ստորագերլուց: Արաբական լրատվամիջոցների փոխանցմամբ՝ ակնկալվում էր, որ Հաֆթարի ուժերը պետք է վերադառնան մինչև 2019 թվականի ապրիլի 4-ի դիրքերը, երբ սկսեցին հարձակումը Տրիպոլիի ուղղությամբ: Ակնհայտորեն սա բխում է Լիբիայում Թուրքիայի շահերից: Ավելին, վերջին շաբաթների ընթացքում Թուրքիան ինտենսիվացրել է Սիրիայից վարձկանների՝ Լիբիայում տեղակայման գործընթացը, որը շարունակվում է արդեն ավելի քան երկու տարի: Ըստ էության, Թուրքիայի համար դա հիանալի հնարավորություն է և՛ Լիբիայի ազգային համաձայնության կառավարությանը Հաֆթարի բանակի դեմ մարտերում աջակցելու,  և՛ Իդլիբն ահաբեկիչներից մաքրելու  համար:

Սակայն այստեղ կա լուրջ խնդիր՝ Լիբիայի հարցում միայն Ռուսաստանի հետ պայմանավորվածություն ձեռք բերելը բավական չէ: Խալիֆա Հաֆթարը վայելում է տարածաշրջանային և միջազգային այլ դերակատարների աջակցությունը ևս, ինչը լուրջ խոչընդոտներ է ստեղծում Անկարայի քաղաքականության համար:

Առաջիկայում նախատեսվում է Իդլիբի հարցով Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև հանդիպում: Հանդիպմանն ընդառաջ Էրդողանը հստակեցնում է, որ Իդլիբի պատճառով պատրաստ չէ հարաբերություններ փչացնել Ռուսաստանի հետ: Մոսկվայում նույնպես հակված չեն բացահայտ առճակատման գնալու Թուրքիայի հետ:

Ըստ էության, կողմերը փորձելու են գտնել լուծումներ, որոնք ստեղծված իրավիճակում, երբ Թուրքիան չի պատրաստվում ուղղակի Իդլիբը զիջել ռուսներին, իսկ վերջիններս՝ հրաժարվել իրենց հավականություններից, իրականում շատ չեն: Կա՛մ Ռուսաստանը հավելյալ ժամանակ կտա թուրքական իշխանություններին նահանգն ահաբեկիչներից մաքրելու համար, ինչի դեպքում Անկարան կարող է որոշակի ազդեցություն պահպանել այդտեղ, կա՛մ Իդլիբի հարցը արագ լուծելու համար Ռուսաստանը Թուրքային որոշակի զիջումներ կանի այլ ուղղությամբ. Լիբիայում Ռուսաստանի հնարավոր զիջումները մեծ հաշվով չեն լուծում Թուրքիայի խնդիրները: