Ի՞նչ տնտեսական քաղաքականություն են առաջարկում ԱՄՆ նախագահի հիմնական թեկնածուները

• 04.11.2020, 19:47
• Լիլիա Ամիրխանյան
•  Ամերիկա,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Վերլուծություն

Ընտրությունները Միացյալ Նահանգներում որոշիչ գործընթաց է հաճախ ոչ միայն ԱՄՆ ներքին քաղաքականության համար:  Երկու թեկնածուներից յուրաքանչյուրի՝ դեմոկրատ Ջո Բայդենի և հանրապետական, գործող նախագահ Դոնալդ Թրամփի մրցակցությունը որոշակի փոփոխություններ է բերելու ամերիկյան և՛ արտաքին քաղաքական կուրսում, և՛ տնտեսական քաղաքականության համատեքստում:

Հաշվի առնելով համաշխարհային տնտեսության մեջ ԱՄՆ դերն ու նշանակությունը, արժե դիտարկել երկու թեկնածուների հիմնական մոտեցումները համաշխարհային տնտեսությանը:

Ի՞նչ է ենթադրում ԱՄՆ –ի տնտեսության՝ «թրամփյան» մոդելը

Եթե առաջնորդվենք նախընտրական քարոզարշավով, ապա Թրամփի ծրագիրը հիմնված է չորս տարվա փաստերի վրա: Ընդհանուր առմամբ, ավելի շատ եղածի շեշտադրում, քան նոր ծրագրի ներկայացում:

Դրանք են, անհատների և տնտեսվարող սուբյեկտների համար հարկերի նվազեցումը, որն ի դեպ, կարելի է գնահատել, որպես Թրամփի կողմից նախորդ ընտրությունների ընթացքում տրված և կատարված խոստում:

Հաջորդ առանցքային ձեռքբերումը Միացյալ Նահանգների կողմից թերթաքարային նավթի արդյունահանման ծավալների կտրուկ ավելացումն է, ինչի արդյունքում ԱՄՆ նավթահումք ներկրող երկրից դարձավ արտահանող: Սա, իհարկե, դժվար է գանահատել՝ որպես բացառապես Դոնալդ Թրամփի մենեջմենթի արդյունք: Միացյալ Նահանգներում թերթաքարային նավթի աղբյուրների շատացման ու նավթային արդյունաբերության զարգացման մեկնարկը տրվել է դեռևս 2012թ.-ից: Բայց այնուամենայնիվ, դրա իրականացման վերջնարդյունքը գրանցվեց հենց Թրամփի օրոք:

Դոնալդ Թրամփի վարած տնտեսական քաղաքականության առանցքային և թերևս տիպիկ բնորոշիչներից մեկը տնտեսական հակագլոբալիզացիոն ուղղությունն է: Ըստ էության, իր ողջ տնտեսական գործունեության հիմքում Ամերիկայի հանրապետական նախագահը դեմ է հանդես եկել միջազգային ազատ առևտրային հարաբերություններին: Այդ ամենի արդյունքում, նախագահի պաշտոնը զբաղեցնելուց անմիջապես հետո Թրամփն ուղղակիորեն կանխեց գրեթե ձևավորված Տրանսխաղաղօվկիանոսյան համագործակցությունը, վերաձևափոխեց Հյուսիսային Ամերիկայի ազատ առևտրի ասոցիացիան (NAFTA)` հաստատելով Միացյալ Նահանգների համար արտոնություններ: Այս մոտեցման տրամաբանության ներքո են առևտրային հարաբերությունների վատթարացումը Եվրոպայի հետ, 2018թ.-ին Չինաստանի դեմ մեկնարկած առևտրային պատերազմը, որի շրջանակներում միջազգային առևտրային նորմերին հակասող գործողություններ կիրառվեցին, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ում չինական կապիտալով մասնավոր ընկերությունների գործունեության համար տարատեսակ ուլտիմատումների սահմանում և այլն:

Եթե ամփոփ, ապա Թրամփի ընտրվելու պարագայում համաշխարհային տնտեսությունը շարունակելու է ամերիկյան սթրեսների ենթարկվել:

Ի՞նչ է ենթադրում ԱՄՆ –ի տնտեսության՝ «բայդենյան» մոդելը 

Ի տարբերություն իր հիմնական մրցակցի, Ջոզեֆ Բայդենի նախընտրական ծրագրում ներկայացված էր բավական համապարփակ տնտեսական քաղաքականություն: Այն, ինչի վրա հենվում էր Թրամփը նախորդ չորս տարիներին արձանագրված փաստերով, Բայդենն ստիպված էր ներկայացնել ծրագրային դրույթներով:

Ընդհանուր առմամբ, Բայդենի առաջարկած տնտեսական կուրսը միտված է ամերիկյան տնտեսության առողջացմանը, այդ թվում՝ համավարակի հետևանքների մեղմմանը: Բայդենի տնտեսական քաղաքականության գաղափարական առանցքում «ծախսն է»: Չնայած ամերիկյան տնտեսության այս տարվա բյուջետային դեֆիցիտն արդեն իսկ բավական բարձր է գնահատվել (3,3 տրլն դոլլար), ըստ Բայդենի այդ դեֆիցիտի ավելացումն արդարացված է, եթե միջոցներն ուղղվեն տնտեսության իրական հատված:

Բայդենը բավական մեծ ուշադրություն է դարձնում էկոլոգիական ու կրթական խնդիրներին: Մասնավարապես, իր ծրագրով նախատեսված 5,4 տրլն դոլարից 2 տրլն-ը նախատեսում է ուղղել «կանաչ» քաղաքականությանը՝ էկոլոգիական խնդիրներին: Բայդենը նպատակադրված է Միացյալ Նահագներում մատչելի դարձնել կրթությունը, հասանելի՝ նախակրթարանները, ինչպես նաև լուծել մատչելի բնակարանների խնդիրը: Այս ամենի համար անհրաժեշտ միջոցների երկու հիմնական աղբյուրները, Բայդենի մոտեցմամբ, փոխառություններն են, նույն ինքը՝ պետական պարտքը, և իհարկե հարկային եկամուտները: Վերջիններս մեծացնելու համար Բայդենը դիտարկում է բարձրացվող հարկերի տեսությունը, որն, ըստ էության, ի չիք է դարձնում Թրամփի հարկային բարեփոխումները:

Ամերիկյան տնտեսության գերխնդիրը

2008թ.-ի ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի և՛ պատճառները, և՛ հետևանքները որևէ կերպ չեն մոռացվել: Պատճառները ֆինանսական շուկաներում ձևավորված պարտքային «փուչիկներն» էին: Որպես հետևանք, տնային տնտեսությունների ահռելի մասշտաբների հասնող պարտքային բեռն է, որն առ այսօր սառեցված է, բայց ոչ՝ լուծված:

2008թ.-ից հետո, ֆինանսատնտեսական հետևանքների մեղմման նպատակով Միացյալ Նահանգները մտավ դոլարի էմիսիայի ակտիվ փուլ, որը շարունակվում է մինչ այժմ: Բայց տարիների ընթացքում, դոլարի թողարկումը սկսեց կորցնել իր արդյունավետությունը, ինչը դրսևորվում է նրանով, որ չի վերականգնվում Միացյալ Նահանգների տնտեսական աճը:  Պատճառը նոր թողարկվող դրամական միջոցների օպտիմալ ուղղորդման բացակայությունն է: Ամերիկյան բանկերը որևէ կերպ չեն համաձայնվում այդ միջոցները ներդնել իրական տնտեսութան հատված, որովհետև նկատում են, որ տնային տնտեսությունների վճարունակությունը հետզհետե նվազում է և ամենայն հավանականությամբ, ներդրված միջոցները չեն ունենա եկամտաբերություն, կամ հետ չեն վերադառնա առհասարակ:  Արդյունքում նոր միջոցները երկարաժամկետում շարունակվել են ուղղվել բացառապես ֆինանսական շուկաներ, ինչի արդյունքում, կարծես, կրկին ձևավորում են ֆինանսական փուչիկներ: Թրամփն իր նախագահության օրոք փորձել է ներդնել մոտիվացիոն մեխանիզմներ, այդ միջոցները համաշխարհային ֆինանսականից իրական հատված բերելուն: Բայց այդ հարցը հեշտ լուծվող չէ, քանի որ ամերիկյան տնտեսությունն ուղղակիորեն կանգնեցնում է երկընտրանքի առաջ. շարունակե՞լ ֆինանսական շուկաներում ակտիվ մասնակցությունը՝ փրկելով համաշխարհային դոլարային համակարգը, թե՞ առաջնորդվել ամերիկյան ռեալ հատվածի զարգացման մոդելով՝ թեկուզ ի հաշիվ դոլարային համակարգի փլուզման:

Այս իրապես բարդ  խնդրի լուծման՝ Թրամփի ու Բայդենի մոտեցումները ռադիկալ տարբերվում են: Թրամփը կողմնակից է երկրորդ տարբերակին, Բայդենը՝ դոլարային համակարգի պահանմանը: Սրանով է այդ թվում պայմանավորված, որ ֆինանսական շուկաները Բայդենի ընտրության հավանականությանն ավելի դրական են տրամադրված:

Այս պահին դեռ ընթանում են ԱՄՆ ընտրությունների արդյունքների հաշվարկը և թե որ ուղղությամբ կշարժվի «համաշխահային տնտեսության ոստիկանն»՝ իր հետ տանելով գլոբալ տնտեսությունը, պարզ կլինի արդյունքների ամփոփումից հետո: