Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող վերադասավորումները Հայաստանի համար նոր հնարավորություններ և մարտահրավերներ են ստեղծում

• 17.09.2020, 15:26
• Հասմիկ Վարդանյան
•  Մերձավոր Արևելք,  «Հայացք» վերլուծական կենտրոն,  Աշխարհ,  Վերլուծություն

Saul Loeb/AFP

Վաշինգտոնում ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի մասնակցությամբ Իսրայելի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների և Բահրեյնի միջև սեպտեմբերի 15-ին ստորագրվեցին հարաբերությունների կարգավորման մասին համաձայնագրերը: ԱՄԷ-ն և Իսրայելը հարաբերությունների կարգավորման մասին հայտարարել էին դեռ մեկ ամիս առաջ: Բահրեյնն ավելի ուշ միացավ, այսպես կոչված, Աբրահամյան համաձայնագրերին և հայտարարեց Իսրայելի հետ հարաբերությունների կարգավորման մասին:

Դոնալդ Թրամփը, ում միջնորդությամբ հնարավոր էր դարձել համաձայնագրերի ստորագրումը, այս փաստաթղթերը բնութագրեց որպես տարածաշրջանում «հիմք համապարփակ խաղաղության համար»:

Սակայն դեռ վաղ է գնահատականներ տալ, թե որքանով Իսրայելի և արաբական երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորման այս գործընթացը կնպաստի տարածաշրջանում խաղաղության հաստատմանը:

Այո՛, մի կողմից Իսրայելի հետ ԱՄԷ-ի և Բահրեյին հարաբերությունների կարգավորումը նվազեցնում է տարածաշրջանում առկա բաժանարար գծերն ու կայունության և զարգացման հնարավորություններ ստեղծում, մյուս կողմից` այս համաձայնագրերի կնքումն ավելի է խորացնում տարածաշրջանում առկա բաժանարար գծերը:

Իսրայելի հետ արաբական այս երկրների հարաբերությունների կարգավորումը, ինչպես և ակնկալվում էր, բավականին կոշտ արձագանք ստացավ պաղեստինցիների կողմից: Նրանք այս համաձայնագրերը դիտում են որպես պաղեստինա-իսրայելական կարգավորման հարցում տասնամյակներ գործող համաարաբական դիրքորոշման թուլացում:

Ըստ էության, Թրամփի վարչակազմն իր միջնորդական առաքելությամբ հետապնդում է նաև այս նպատակը: Իր նախագահության ողջ շրջանում Թրամփը պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության կարգավորման հարցում մեկ անգամ չէ, որ միակողմանիորեն ընդունել է խիստ իսրայելամետ որոշումներ` առնչվող կարգավորման առանցքային հարցերին՝ ճանաչելով Երուսաղեմն Իսրայելի մայրաքաղաք, ճանաչելով Արևմտյան ափում հրեական բնակավայրերի օրինականությունը և վերջապես ներկայացնելով պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության կարգավորման ծրագիրը՝  հայտնի դարձած «Դարի գործարք» անվամբ, որն ուղղված է սպասարկելու Իսրայելի շահերը:

Ամերիկյան վարչակազմի այս միակողմանի գործողությունները, բնականաբար, շատ սուր ընդունվեցին Պաղեստինում՝ անհնարին դարձնելով Պաղեստինին բանակցային սեղան վերադարձնելու հեռանկարը: Արաբական երկրների և Իսրայելի միջև հարաբերությունների կարգավորումը կարող էր էլ ավելի խորացնել պաղեստինյան քաղաքական ուժերի միջև տարաձայնությունները՝ ստիպելով Պաղեստինին հետևել վերջիներիս օրինակին և նստել բանակցային սեղանի շուրջ: Սակայն այսօր մենք ականատես ենք լինում միանգամայն այլ գործընթացի: ԱՄԷ-ի և Բահրեյնի կողմից Իսրայելի հետ հարաբերությունների կարգավորումը ստիպել է պաղեստինյան քաղաքական ուժերին մի կողմ դնել առկա տարաձայնությունները և հանդես գալ միասնական ճակատով:

Ի՞նչ կունենանք դրա արդյունքում՝ խաղաղությո՞ւն, թե՞ Մերձավոր Արևելքում լարվածության հերթական աճ, դժվար է կանխատեսել: Արաբական երկրների և Իսրայելի միջև հարաբերությունների կարգավորմանն այս պահին պաղեստինցիներն արձագանքել են Իսրայելի ուղղությամբ Գազայի հատվածից հրթիռներ արձակելով: 

Արաբական երկրների և Իսրայելի հարաբերությունների կարգավորումը խորացնում է նաև բաժանարար գծերը կապված Իրանի հետ: Թրամփի վարչակազմը երբեք չի թաքցրել, որ Իրանի նկատմամբ առավելագույն ճնշում գործադրելու նպատակով աշխատում է դաշնակից արաբական երկրների և Իսրայելի միջև կոալիցիա ստեղծել: Արաբական երկրների և Իսրայելի միջև հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ կուլիսային աշխատանքներ են ընթանում Թրամփի իշխանության գալուց ի վեր: Առաջիկա ամիսներին Վաշինգտոնում ակնկալում են արաբական  մի շարք երկրների և Իսրայելի միջև հարաբերութունների կարգավորման նոր համաձայնագրերի ստորագրում, ինչն, ի դեպ, լուրջ դիվիդենտներ է ապահովում Թրամփի համար նոյեմբերի 3-ին կայանալիք նախագահական ընտրությունների նախաշեմին: Ամենահավանական թեկնածուներն են Օմանը, Սուդանը, Լիբանանը: Խոսվում է նաև Սաուդյան Արաբիայի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների կարգավորման հնարավորության մասին, սակայն Էր-Ռիադը, առանց որի վերոնշյալ գործարքները՝ հատկապես Բահրեյնի դեպքում, դժվար թե հնարավոր լինեին, կարծես թե, դեռևս նման քայլի պատրաստ չէ՝ պայմանավորված իսլամական աշխարհում իր խորհրդանշական դերով:

Հակաիրանական այս դաշինքի ձևավորումն արդյունքում կարող է ունենալ միանգամայն հակառակ ազդեցություն՝ Թեհրանին դրդելով ավելի ակտիվացնել և կոշտացնել իր տարածաշրջանային քաղաքականությունը, ինչը կարող է Մերձավոր Արևելքում լարվածությունը հասցնել վտանգավոր մակարդակի:

Նկատենք, թեև ԱՄՆ-ում ավելի շատ շեշտը դնում են արաբա-իսրայելական դաշինքի հակաիրանական բնույթի վրա, այն կարող է վերածվել նաև տարածաշրջանում Թուրքիայի  ազդեցության դեմ պայքարի առանցքի, քանի որ դաշինքում  արդեն ներգրավված և նախատեսվող երկրները հիմնականում  հստակ հակաթուրքական տրամադրություններ ունեն, և այսօր Թուրքիային դիմակայությունը վերջիններիս օրակարգում բավականին մեծ տեղ է զբաղեցնում:

Արդյունքում, արաբական երկրների և Իսրայելի միջև հարաբերությունների կարգավորումը ոչ միայն ուղղակի ազդեցություն  ունի արաբա-իսրայելական օրակարգի և պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա, այլև ուժային լուրջ վերադասավորումներ կարող է առաջացնել Մերձավոր Արևելքում:

Սա Հայաստանի համար, որը տրամադրված է ակտիվացնել իր քաղաքականությունը Մերձավոր Արևելքում,  որոշակի հնարավորություններ է ստեղծում: Մասնավորապես, այսօրվա աշխարհաքաղաքական իրողությունները հնարավորություն են ընձեռնում Սաուդյան Արաբիայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու գործընթաց նախաձեռնել, ինչն արաբական և իսլամական աշխարհում Հայաստանի շահերի առաջմղման հարցում դրական ազդեցություն կարող է ունենալ: ԱՄԷ-Իսրայել գործարքը դրական ազդեցություն կարող է ունենալ նաև Հայաստան-Իսրայել հարաբերությունների համար. Իսրայելի համար այս գործարքը Ծոցի արաբական երկրների էներգառեսուրսների շուկա մուտքի հնարավորություն է տալիս, ինչը նվազեցնում է այդ երկրի համար Ադրբեջանի կարևորությունը:

Սակայն տարածաշրջանում տեղի ունեցող վերադասավորումների արդյունքում մեր դիրքավորումը պետք է լինի բավականին զգույշ և լավ հաշվարկված՝ բացառող հակաիրանական ցանկացած ենթատեքստ:

Այս նպատակով պետք է ակտիվ աշխատանքներ սկսել Թեհրանի հետ՝ բացառելու համար վերջինիս կողմից մեր գործողությունների սխալ ընկալումը բոլոր մակարդակներում, ինչպես օրինակ դա եղավ Թել-Ավիվում դեսպանություն բացելու հարցում, և Իրանի հետ երկկողմ օրակարգն առաջ մղելու ուղղությամբ՝ չմոռանալով, որ Իրանի հետ հարաբերությունները մեզ համար ռազմավարական նշանակություն ունեն:

Չպեք է մոռանալ նաև, որ տարածաշրջանում ուժերի այս վերադասավորումները կարող են փոխվել ԱՄՆ-Իրան միջուկային գործարք կնքելու դեպքում: Բայդենի հաղթանակի դեպքում բավականին մեծ է հավանականությունը, որ Միացյալ Նահանգները կվերադառնա  2015 թվականին կնքված գործարքին, իսկ Թրամփն իր վերընտրվելու դեպքում խոստանում է Իրանի հետ նոր միջուկային գործարք կնքել: