Հակոբ Մարթայան. հայ, ում մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել

Թուրքիայում գերադասում են լռել թուրքական պետականության և մշակույթի կերտման գործում հայերի ունեցած դերակատարման մասին: Սակայն, այդ հայերից մեկի մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել: Խոսքը ժամանակակից թուրքերենի հիմնադիր Հակոբ Մարթայանի, կամ ինչպես թուրքերն են գերադասում կոչել նրան, Հակոբ Դիլաչարի մասին է:
Հայ ժողովրդի ականավոր ներկայացուցիչը ծնվել է 1895 թվականի մայիսի 22-ին Կ.Պոլսում: Սովորել է Կ. Պոլսի ամերիկյան միջնակարգ դպրոցում՝ Ռոբերտ քոլեջում, եղել է այդ քոլեջի անգլերենի ուսուցիչ, ապա՝ տնօրենը:
Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Մարթայանը զորակոչվել է թուրքական բանակ՝ սիրիական ճակատում կռվել է անգլիացիների դեմ: Եվ քանի որ Մարթայանը տիրապետում էր անգլերենի, անգլիացի ռազմագերիները խնդրել են նրա թուրք սպաներին փոխանցել, որ դադարեցնեն իրենց դեմ բռնությունները: Ի պատասխան թուրք սպաները նրան՝ որպես դավաճանի, տարել են հրամանատարի մոտ: Եվ, մինչ հրամանատարին լսելը, Մարթայանը վճռականորեն հաստատել է, որ բռնությունն առանձնահատուկ է միայն սուլթանական, այլ ոչ թե կառավարման հանրապետական առաջադիմական ձևին ձգտող ռեժիմին: Այս պահից Մարթայանի կյանքը փոխվել է: Որոշ ժամանակ անց նա դասախոսություններ էր կարդում պետական քաղաքականության և կառավարման հանրապետական ձևի մասին վերոնշյալ հրամանատարին, ով հետագայում դարձավ Թուրքիայի հանրապետության առաջին նախագահը:
Մուստաֆա Քեմալը 1923 թվականին հանձնարարում է Մարթայանին թուրքերենի բարեփոխումներ իրականացնել ՝ օսմաներենի (թուրքերենի) այբուբենն արաբատառից դարձնելով լատինատառ: 1932 թվականից Մարթայանը եղել է թուրք լեզվաբանների միության գլխավոր մասնագետը։ Նա դարձել է Թուրքիայի նախագահի խորհրդականը լեզվական, մշակութային և գիտական հարցերով: 1936-1950 թվականներին Մարթայանը դասախոսել է Անկարայի համալսարանում։ Նրան այդ ժամանակ արդեն տվել էին Դիլաչար մականունը. 1934 թվականին Քեմալն ազգանունների մասին օրենք է ընդունում՝ հրամայելով առաջին հերթին ազգանուններ տալ պետական գործիչներին և լեզվաբաններին (մինչ այդ Թուրքիայում ազգանուններ որպես այդպիսին չկային): Այդ ժամանակ թուրք լեզվաբանները Մուստաֆա Քեմալի համար մշակում են Turk atasi ազգանունը, որը Մարթայանը փոխում է՝ դարձնելով Աթաթուրք: Քանի որ Մարթայանն արդեն ուներ ազգանուն, Աթաթուրքը նրան տալիս է Դիլաչար մականունը, ինչը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է «լեզուներ իմացող»:
Հետաքրքիր է, որ Հակոբ Մարթայանը հանդիսանում է ոչ միայն ժամանակակից թուրքերենի հիմնադիրը, այլ նաև թուրքական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագիրը:
Նշենք, որ Մարթայանը, բացի հայերենից, թուրքերենից և անգլերենից, տիրապետում էր ևս 15 լեզվի, այդ թվում նաև հունարենի, իսպաներենի, լատիներենի, գերմաներենի, ռուսերենի: Նա մի շարք գիտական աշխատությունների հեղինակ է, որոնց շարքում հարկ է ընդգծել «Լեզու, լեզուներ և լեզվաբանություն» աշխատությունը, որտեղ խոսվում է հայերեն լեզվի զարգացման տարբեր փուլերի մասին: Նշենք, որ մինչև 1932 թվականը՝ Թուրքիա տեղափոխվելը, Մարթայանն աշխատել է Բեյրութում, Սոֆիայում և մի շարք այլ քաղաքներում, որտեղ զբաղվել է հայագիտությամբ: Եղել է Բեյրութի առաջին հայկական գիմնազիայի տնօրեն, Բեյրութի «Լույս» շաբաթաթերթի խմբագիր, Սոֆիայում հիմնադրել է հայկական «Ռահվիրան» և «Մշակույթ» թերթերը:
Չնայած թուրքական իշխանությունների հայաֆոբ քաղաքականությանը՝ Մարթայանը երբեք չի թաքցրել իր ծագումը, ինչի մասին վկայում է մի հետաքրքրի պատմություն: 1934 թվականին Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ներկա էր բարձրաստիճան պաշտոնյաների և գիտության ոլորտի տարբեր ներկայացուցիչների հետ ճաշկերույթի, որին մասնակցում էր նաև Մարթայանը: Ճաշկերույթի ընթացքում Աթաթուրքն առաջարկում է, որ ամեն ազգի ներկայացուցիչ իր լեզվով մի երգ կատարի, երբ հերթը հասնում է Հակոբ Մարթայանին, բոլորը վստահ էին, որ բազմաթիվ լեզուներ իմացող Հակոբ Դիլաչարը բացի թուրքերենից ուրիշ լեզվով չի համարձակվի երգել, իսկ նա, ոչ ավել, ոչ պակաս, սկսում է հայերեն երգել Զորավար Անդրանիկին նվիրված հայտնի երգը։
Սեղանակիցներն «Անդրանիկ» բառը լսելուն պես խառնվում են իրար, սակայն Աթաթուրքը սաստում է նրանց՝ ասելով. «Այս երգի տակ շատերը հանուն իրենց ազգի մահվան են գնացել, հարգանքով լսեք այս երգը»։ «Հայերը ճիշտ են անում, որ հիշում են իրենց հերոսներին»,-ասել է Աթաթուրքը՝ հավելելով, որ միևնույնն է թուրքերն են հաղթել այս անգամ։
Հակոբ Մարթայանը մահացել է 1979 թվականին Ստամբուլում՝ հսկայական դեր խաղաղալով թուրքերենի և թուրքական լեզվաբանության զարգացման գործում:
այլ նյութեր այս թեմայով
- Թուրքիայում նոր երկրաշարժ է տեղի ունեցել «Ժամը 12:57-ին Քահրամանմարաշ նահանգի Էքինեզյուի շրջանում 4,3 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժ է տեղի ունեցել», -...
- Հարևան երկրների միջև դրական փոխգործակցությունը հիմքեր կստեղծի տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման. Աբդոլլահյանը՝ Չավուշօղլուին Այդ որոշումը կնպաստի իսլամական աշխարհի դիրքերի ամրապնդմանը և իսլամական երկրների միջև համագործակցության միջոցով...
- Լիրայի անկումը. Թուրքիայի ոչ ավանդական մոնետար քաղաքականության հետևանք Լիրայի շուրջ ստեղծված անորոշությունները նախապատմություն ունեն:
- Թուրքիայում ընտրությունները տեղի կունենան մայիսի 14-ին Նշվում է, որ քվեարկությունը տեղի կունենա մայիսի14-ին։ Այսպիսով` փետրվարին երկրում տեղի ունեցած հզոր երկրաշարժերի...
- Թուրքիայում ընդդիմությունն առաջադրեց իր թեկնածուին Էրդողանի դեմ պայքարում Չնայած ընտրության հարցում եղած տարաձայնություններին՝ թուրքական ընդդիմադիր կուսակցությունները երկուշաբթի օրը...
այլ նյութեր այս թեմայով
- Ջիակոմո Լուիջի Չամիչյան` հայազգի քիմիկոս, ով դարձավ արևային էներգիայի գաղափարի մարգարեն Չամիչյանը նաև համարվում է արևային էներգիայի գաղափարի մարգարեն։
- Ալենուշ Տերյան` Իրանի առաջին կին աստղագետ, առաջին արևային աստղադիտարանի հիմնադիր Տերյանն իր բնակարանը կտակելով Ջուղայի հայերին և հայ ուսանողներին` կյանքի վերջին տարիներն անցկացրել է Թեհրանի...
- Հակոբ Մարթայան. հայ, ում մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել «Հայերը ճիշտ են անում, որ հիշում են իրենց հերոսներին»,-ասել է Աթաթուրքը՝ հավելելով, որ միևնույնն է թուրքերն են...
- Ասատուր Սարաֆյան` մեքենաների ավտոմատ փոխանցման տուփի գյուտարարը Սարաֆյանին են պատկանում նաև բենզինի տարրայի պոմպի, ինչպես նաև շարժիչի յուղի չափիչի գյուտերը:
- Ալեքսանդր Քեմուրջյան` առաջին մոլորակագնացների հեղինակը Ալեքսանդր Քեմուրջյանը ծնվել է 1921 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Վլադիկավկազում: Նրա հայրը սերում էր Տրապիզոնի հայերի...
-
12:14
ԱՄՆ-ն Հայաստանի ԱԱԾ-ին 13 ամենագնաց կնվիրի
-
12:00
Ինչո՞ւ ենք մենք ցանկանում ռազմական կրթություն տրամադրել ագրեսոր Ադրբեջանին. Բոբ Մենենդեսը բացատրություն է պահանջել Բլինքենից
-
11:45
ՆԱՏՕ-ի քարտուղարն արեւմտյան երկրներին կոչ է արել պատրաստվել երկարատեւ հակամարտության Ուկրաինայում
-
11:41
Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկը Հայաստանին 92,3 մլն եվրոյի վարկ կտա՝ բյուջեի պակասուրդի ֆինանսավորման համար
-
11:35
Մարտի 18-ը պետք է նշանավորվեր հայ բնակչության Թալիշ վերադառնալով, ոչ թե նրանց տները քանդելու վանդալային ակտով. Նիկոլ Փաշինյան
-
11:22
Չոր նավահանգիստ. հնարավորությո՞ւն, թե՞ շահերի բախման հերթական օպերացիան մեր տարածքում
-
11:18
Ադրբեջանի դեսպանը կանչվել է Նիդերլանդների ԱԳՆ՝ կապված Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումը չկատարելու հետ
-
10:35
Գուրգեն Ներսիսյանն ընդունել է «Արցախի պահեստազորի ապաների միություն» ՀԿ անդամներին
-
10:02
Արմեն Գրիգորյանն աշխատանքային այցով կմեկնի Մերձբալթյան երկրներ
-
10:01
Թուրքիայի հավաքականը Երևան կժամանի մարտի 24-ին
-
09:12
Մենք դա չենք պարտադրում Հայաստանին. Բլինքեն
-
09:02
ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ
-
23:59
Էրդողանը մտադիր է Պուտինի հետ քննարկել ռուսական հացահատիկից Աֆրիկա ալյուրի մատակարարման հարցը
-
22:15
Արցախի պետնախարարը հանդիպել է Հանրային խորհրդի անդամների հետ
-
21:31
Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարը կայցելի Հայաստան և Ադրբեջան
-
20:50
Ռուսաստանի և Թուրքիայի պաշտպանության նախարարները քննարկել են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հարցը
-
20:40
Մոլդովայի նախագահը հավանություն է տվել պետական լեզվի վերանվանմանը ռումիներենի
-
19:30
Երասխի հատվածում հակառակորդի կրակոցից զինծառայող է զոհվել
-
19:22
ԵԽԽՎ հանձնաժողովը կոչ է անում անհապաղ դադարեցնել Լաչինի միջանցքի ոչ իրավաչափ և ապօրինի արգելափակումը
-
19:09
Արարատ Միրզոյանը և Իրանի ԱԳ փոխնախարարը քննարկել են տարածաշրջանի անվտանգային իրավիճակի վերջին զարգացումները
օրվա
շաբաթվա
ամսվա
-
13:48
Անդամակցությունը Միջազգային քրեական դատարանին դրական կանդրադառնա Հայաստանի միջազգային վարկանիշի վրա․ Վ․Հակոբյան
-
10:42
Արագ, որակյալ և հասանելի. ժամանակակից աշխարհի գեղեցկության ինդուստրիայի գլխավոր թրենդն է. ոճաբան-վարսահարդար
-
20:03
Իսրայելը պատրա՞ստ է Իրանի դեմ պատերազմի
-
13:38
Կբացվի՞ արդյոք Լաչինի միջանցքը
-
12:35
Մոլդովայի շուրջ ՌԴ-Արևմուտք առճակատման խորացումը մեծացնում է ռիսկերը նաև Հարավային Կովկասի համար
-
18:08
Պետական պարտքն ավելացել է
-
11:49
Արցախ-Ադրբեջան երկխոսության ստորջրյա քարերը
-
18:20
Հայաստանը կանգնած է «Հյուսիս-Հարավ» նախագծից իզոլացման ռիսկի առաջ
-
18:57
Լիրայի անկումը. Թուրքիայի ոչ ավանդական մոնետար քաղաքականության հետևանք
-
13:09
Հայաստանը դո՞ւրս է մնում «Հյուսիս-Հարավ» նախագծից
Խոնավություն՝ 54%
Քամի՝ 0,51 կմ/ժ