Հակոբ Մարթայան. հայ, ում մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել

Թուրքիայում գերադասում են լռել թուրքական պետականության և մշակույթի կերտման գործում հայերի ունեցած դերակատարման մասին: Սակայն, այդ հայերից մեկի մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել: Խոսքը ժամանակակից թուրքերենի հիմնադիր Հակոբ Մարթայանի, կամ ինչպես թուրքերն են գերադասում կոչել նրան, Հակոբ Դիլաչարի մասին է:
Հայ ժողովրդի ականավոր ներկայացուցիչը ծնվել է 1895 թվականի մայիսի 22-ին Կ.Պոլսում: Սովորել է Կ. Պոլսի ամերիկյան միջնակարգ դպրոցում՝ Ռոբերտ քոլեջում, եղել է այդ քոլեջի անգլերենի ուսուցիչ, ապա՝ տնօրենը:
Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Մարթայանը զորակոչվել է թուրքական բանակ՝ սիրիական ճակատում կռվել է անգլիացիների դեմ: Եվ քանի որ Մարթայանը տիրապետում էր անգլերենի, անգլիացի ռազմագերիները խնդրել են նրա թուրք սպաներին փոխանցել, որ դադարեցնեն իրենց դեմ բռնությունները: Ի պատասխան թուրք սպաները նրան՝ որպես դավաճանի, տարել են հրամանատարի մոտ: Եվ, մինչ հրամանատարին լսելը, Մարթայանը վճռականորեն հաստատել է, որ բռնությունն առանձնահատուկ է միայն սուլթանական, այլ ոչ թե կառավարման հանրապետական առաջադիմական ձևին ձգտող ռեժիմին: Այս պահից Մարթայանի կյանքը փոխվել է: Որոշ ժամանակ անց նա դասախոսություններ էր կարդում պետական քաղաքականության և կառավարման հանրապետական ձևի մասին վերոնշյալ հրամանատարին, ով հետագայում դարձավ Թուրքիայի հանրապետության առաջին նախագահը:
Մուստաֆա Քեմալը 1923 թվականին հանձնարարում է Մարթայանին թուրքերենի բարեփոխումներ իրականացնել ՝ օսմաներենի (թուրքերենի) այբուբենն արաբատառից դարձնելով լատինատառ: 1932 թվականից Մարթայանը եղել է թուրք լեզվաբանների միության գլխավոր մասնագետը։ Նա դարձել է Թուրքիայի նախագահի խորհրդականը լեզվական, մշակութային և գիտական հարցերով: 1936-1950 թվականներին Մարթայանը դասախոսել է Անկարայի համալսարանում։ Նրան այդ ժամանակ արդեն տվել էին Դիլաչար մականունը. 1934 թվականին Քեմալն ազգանունների մասին օրենք է ընդունում՝ հրամայելով առաջին հերթին ազգանուններ տալ պետական գործիչներին և լեզվաբաններին (մինչ այդ Թուրքիայում ազգանուններ որպես այդպիսին չկային): Այդ ժամանակ թուրք լեզվաբանները Մուստաֆա Քեմալի համար մշակում են Turk atasi ազգանունը, որը Մարթայանը փոխում է՝ դարձնելով Աթաթուրք: Քանի որ Մարթայանն արդեն ուներ ազգանուն, Աթաթուրքը նրան տալիս է Դիլաչար մականունը, ինչը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է «լեզուներ իմացող»:
Հետաքրքիր է, որ Հակոբ Մարթայանը հանդիսանում է ոչ միայն ժամանակակից թուրքերենի հիմնադիրը, այլ նաև թուրքական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագիրը:
Նշենք, որ Մարթայանը, բացի հայերենից, թուրքերենից և անգլերենից, տիրապետում էր ևս 15 լեզվի, այդ թվում նաև հունարենի, իսպաներենի, լատիներենի, գերմաներենի, ռուսերենի: Նա մի շարք գիտական աշխատությունների հեղինակ է, որոնց շարքում հարկ է ընդգծել «Լեզու, լեզուներ և լեզվաբանություն» աշխատությունը, որտեղ խոսվում է հայերեն լեզվի զարգացման տարբեր փուլերի մասին: Նշենք, որ մինչև 1932 թվականը՝ Թուրքիա տեղափոխվելը, Մարթայանն աշխատել է Բեյրութում, Սոֆիայում և մի շարք այլ քաղաքներում, որտեղ զբաղվել է հայագիտությամբ: Եղել է Բեյրութի առաջին հայկական գիմնազիայի տնօրեն, Բեյրութի «Լույս» շաբաթաթերթի խմբագիր, Սոֆիայում հիմնադրել է հայկական «Ռահվիրան» և «Մշակույթ» թերթերը:
Չնայած թուրքական իշխանությունների հայաֆոբ քաղաքականությանը՝ Մարթայանը երբեք չի թաքցրել իր ծագումը, ինչի մասին վկայում է մի հետաքրքրի պատմություն: 1934 թվականին Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ներկա էր բարձրաստիճան պաշտոնյաների և գիտության ոլորտի տարբեր ներկայացուցիչների հետ ճաշկերույթի, որին մասնակցում էր նաև Մարթայանը: Ճաշկերույթի ընթացքում Աթաթուրքն առաջարկում է, որ ամեն ազգի ներկայացուցիչ իր լեզվով մի երգ կատարի, երբ հերթը հասնում է Հակոբ Մարթայանին, բոլորը վստահ էին, որ բազմաթիվ լեզուներ իմացող Հակոբ Դիլաչարը բացի թուրքերենից ուրիշ լեզվով չի համարձակվի երգել, իսկ նա, ոչ ավել, ոչ պակաս, սկսում է հայերեն երգել Զորավար Անդրանիկին նվիրված հայտնի երգը։
Սեղանակիցներն «Անդրանիկ» բառը լսելուն պես խառնվում են իրար, սակայն Աթաթուրքը սաստում է նրանց՝ ասելով. «Այս երգի տակ շատերը հանուն իրենց ազգի մահվան են գնացել, հարգանքով լսեք այս երգը»։ «Հայերը ճիշտ են անում, որ հիշում են իրենց հերոսներին»,-ասել է Աթաթուրքը՝ հավելելով, որ միևնույնն է թուրքերն են հաղթել այս անգամ։
Հակոբ Մարթայանը մահացել է 1979 թվականին Ստամբուլում՝ հսկայական դեր խաղաղալով թուրքերենի և թուրքական լեզվաբանության զարգացման գործում:
այլ նյութեր այս թեմայով
- Թուրքիան սպառնում է փակել Ինջիրլիքի բազան ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների դեպքում Անկարան նաև կարող է «փոխել Քուրեջիք բազայի կարգավիճակը», որտեղ ծավալված են հակահրթիռային պաշտպանության եվրոպական...
- Էրդողան. Թուրքիային կրոնի պատճառով չեն ընդունում ԵՄ Իրական պատճառը, որ Թուրքիային ԵՄ չեն ընդունում, ոչ թե բնակչության մեծ քանակն է, այլ կրոնը, հայտարարել է Թուրքիայի...
- Թուրքիան մտադիր չէ զորքերը դուրս բերել Սիրիայից, քանի դեռ ժողովուրդը չի ասել այդ մասին. Էրդողան «Քանի դեռ Սիրիայի ժողովուրդը չի ասել՝ «շնորհակալություն, դուք արդեն կարող եք հեռանալ», մենք չենք կարող դուրս գալ...
- Կարո Փայլանը Թուրքիայի ՊՆ-ից պահանջել է պատասխանել ՀՀ-ի դեմ ռազմական գործողության պլանի վերաբերյալ մի շարք հարցերի Հարցադիմումի մեջ Փայլանը նշել է, որ Հայաստանի դեմ ուղղված «Թուրքիայի զինուժի Ալթայ պլանավորման հրահանգ և Օղուզթյուրք...
- Հայտնի է «Թուրքական հոսք» գազատարի աշխատանքների մեկնարկի օրը «Հունվարին մենք կսկսենք «Թուրքական հոսք» անվամբ գազատարի շահագործումը»,-նշել է Էրդողանը:
այլ նյութեր այս թեմայով
- Ջիակոմո Լուիջի Չամիչյան` հայազգի քիմիկոս, ով դարձավ արևային էներգիայի գաղափարի մարգարեն Չամիչյանը նաև համարվում է արևային էներգիայի գաղափարի մարգարեն։
- Բեն Բաղդիկյան` Պենտագոնի գաղտնի փաստաթղթերը հանրայնացրած հայ հայտնի լրագրող Նա դարձել է ծպտյալ բանտարկյալ` Փենսիլվանիայի անմարդկային բանտային պայմանները բացահայտելու համար:
- Ջեք Աղազարյան` նացիստական Գերմանիայի լրտեսներին բացահայտած հայազգի գաղտնի գործակալ Նրա շնորհիվ են մեծամասամբ այդ տարիներին հայտնաբերվել Ֆրանսիայի ու Բրիտանիայի երկակի գործակալները՝ մարդիկ, ովքեր...
- Աննա Կազանջյան Լոնգոբարդո` հայուհի, ով եղել է ամերիկյան հրթիռային նավիգացիոն համակարգի ստեղծողներից Աննա Կազանջյան Լոնգոբարդո` «Saturn» հրթիռային նավիգացիոն համակարգի, «Viking» տիեզերական նախագծի, «Avangard» հեռահաղորդակցության...
- Նուբար փաշա՝ հայ, ով դարձել է Եգիպտոսի առաջին վարչապետը Նուբար Նուբարյանը փայլուն կրթություն է ստացել Շվեյցարիայի և Ֆրանսիայի հեղինակավոր ուսումնական հաստատություններում,...
-
18:13
Բակո Սահակյանը խորհրդակցություն է հրավիրել ճանապարհային ոստիկանության աշխատանքների թեմայով
-
18:11
Լավրովի հետ Թրամփի հանդիպումը կարևոր է, բայց երկկողմ հարաբերություններում դրական տեղաշարժեր չկան. Պեսկով
-
18:06
Նունե Սարգսյանը ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի կողմից նշանակվել է երեխաների իրավունքների արտակարգ պաշտպան
-
18:05
ԱԳ նախարարի տեղակալը մասնակցեց Արգենտինայի նորընտիր նախագահի պաշտոնի ստանձնման և երդմնակալության արարողությանը
-
17:46
Արմեն Սարգսյանը ստորագրել է «Պետական գույքի մասնավորեցման 2017-2020 թվականների ծրագրի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին օրենքը
-
17:28
Արմեն Սարգսյանը հյուրընկալել է Հայաստանում ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի թիմի ներկայացուցիչներին
-
16:33
ՌԴ Տուլայի մարզը հետաքրքրված է ակտիվացնելու Հայաստանում բազմակողմանի գործակցությունը․ Էկոնոմիկայի նախարարություն
-
16:07
Պոլսո Հայոց պատրիարք է ընտրվել Սահակ եպիսկոպոս Մաշալյանը
-
15:44
Փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանն ընդունել է ՀԲ տարածաշրջանային տնօրենին
-
15:34
Եկեք միահամուռ ազատվենք «խոզի բդի, տոլմայի, ստալիչնիի և բլինչիկի» գերությունից․ Աննա Հակոբյան
-
15:15
ԱԱԾ-ն բացահայտել է կոռուպցիոն բնույթի առերևույթ հանցագործության կատարման դեպք
-
15:07
Թուրքիան սպառնում է փակել Ինջիրլիքի բազան ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների դեպքում
-
14:56
Մեծ Բրիտանիայի վարչապետը թաքնվել է լրագրողներից սառնարանում (ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ)
-
14:18
Աթեշյանը, չսպասելով պատրիարքի ընտրության վերջնական արդյունքներին, շնորհավորել է Մաշալյանին
-
13:28
Եղանակը Հայաստանում. oդի ջերմաստիճանը կբարձրանա
-
13:00
Ղարաբաղի վզին փաթաթված սցենար է երևում, որն իրականացվում է Հայաստանի իշխանությունների մասնակցությամբ. Քոչարյան (Hraparak)
-
12:06
Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն հաստատել են, որ Սիրիայում հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի
-
12:04
Դատավորներին վաղ կենսաթոշակի ուղարկելու օրենքն ընդունվեց
-
11:49
Կանադայում գործարկվել է առաջին ամբողջությամբ էլեկտրականությամբ աշխատող ինքնաթիռը
-
10:05
Թրամփը Ռուսաստանի հետ երկխոսության մոտալուտ շարունակման հույս Է հայտնել
օրվա
շաբաթվա
ամսվա
-
19:20
Մի շարք հարթակներում Հայաստանի տնտեսությանն առնչվող դրական կանխատեսումներն այս պահի դրությամբ շատ փխրուն են
-
15:28
Ռուսաստանը Արցախյան հակամարտության կարգավորման սեփական տարբերակն է առաջ մղում
-
16:21
ՀԱՅԱՑՔ Երևանից. Արցախյան հակամարտությունն ու տարածաշրջանը
-
18:04
Еngler ընկերութունը ճշգրիտ գիտությունների ուսումնասիրման համար սարքավորումներ կտրամադրի Հայաստանի ավելի քան 200 դասասենյակներին
-
19:13
Իրանի տնտեսությունն արագ այլընտրանքների կարիք ունի
-
18:26
Ռուսաստանը նոր «Կազան» է հասունացնում
-
18:44
Չինաստան-ԱՄՆ. միջազգային հանրությունն առևտրային հաշտեցում է ստիպում
-
13:38
Հյուսիսային Կորեայում Ջո Բայդենին «կատաղած շուն» են անվանել
-
20:38
Վարչապետն ընդունել է Ղազախստանի խորհրդարանի Սենատի նախագահին
-
16:35
Հայ և ադրբեջանցի լրագրողների փոխադարձ այցերից առավելապաշտական ակնկալիքներ ունենալ պետք չէ
Խոնավություն՝ 66%
Քամի՝ 4 կմ/ժ