France Presse-ը պատմել է Ցեղասպանությունից հետո իր քրոջը փնտրող հայ զինվորի մասին
Տարիներ անց արդեն Կիպրոսում հաստատված Սարգիս Նաջարյանը գտել է իր քրոջը, ով հրաշքով էր փրկվել Ցեղասպանությունից և ապաստանել էր Սիրիայում:
Տարիներ անց արդեն Կիպրոսում հաստատված Սարգիս Նաջարյանը գտել է իր քրոջը, ով հրաշքով էր փրկվել Ցեղասպանությունից և ապաստանել էր Սիրիայում:
Լյուքսեմբուրգի արտաքին գործերի և եվրոպական հարցերի նախարար Ժան Ասելբոռնը երկօրյա պաշտոնական այցով ժամանել է Հայաստան:
Երկիրն արդեն խնդիրներ ունի մարդու իրավունքների, խոսքի ազատության հետ կապված, որոնք մեզ համար՝ որպես հայերի, կրկնապատկվում են:
Արևմտյան Հայաստանում տեղի ունեցածի դեպքերի մանրամասների մասին ես սկսեցի տեղեկանալ 23-24 տարեկանից հետո միայն:
Ֆրանսիայի խորհրդարանի ստորին պալատի՝ Ազգային ժողովի պատգամավորները, հուլիսին միաձայն կողմ են քվեարկել «Հավասարություն և քաղաքացիություն» կոչվող օրինագծի փոփոխություններին:
Զերծ մնալով առավելապաշտական ակնկալիքներից կամ մեծ փոփոխություններ սպասելուց՝ այնուամենայնիվ կարելի է ասել, որ սա նոր քաղաքական գործընթացի սկիզբ կդառնա:
Ցուցահանդեսում հիմնականում ներկայացվելու են Ցեղասպանության թեման լուսաբանող հարյուրավոր փաստաթղթեր, լուսանկարներ և այլ ցուցանմուշներ՝ բերված Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտից, ինչպես նաև՝ Փարիզի Նուբարյան...
Եկեղեցու ուղին անկեղծությունն է: Այն պետք է ազատ խոսի․․․ Հայոց ցեղասպանության, այդ անծայրածիր ողբերգության 100-րդ տարելիցը հիշելը պարտադիր է, քանզի որտեղ հիշատակ չկա, այնտեղ չարիքը դեռ բաց է պահում վերքը:
Ապրիլի 14-ին Չեխիայի խորհրդարանի Պատգամավորների պալատի արտաքին հարաբերությունների կոմիտեն միաձայն Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված բանաձև է ընդունել։ Վկայակոչելով ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովի կողմից 1948թ. դեկտեմբերի...
Եկեղեցին Հռոմի պապին Հայաստան է հրավիրել 2015-ին իրեն հարմար պահի, այլ ոչ թե հենց ապրիլի 24-ին։
Մոսկվայում՝ Պ. Ի. Չայկովսկու անվան պետական կոնսերվատորիայի Մեծ դահլիճում, Մոսկվայի պետական ակադեմիական սիմֆոնիկ նվագախումբը՝ դիրիժոր Պավել Կոգանի ղեկավարությամբ:
«100 տարի... Իրական պատմություններ» գիրքը կազմված է Ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգների 47 իրական պատմություններից:
Ես կպատմեմ իմ մոր պապի ընտանիքի՝ Զրվանդյանների պատմությունը: Նրանք ապրել են Վանում և ակտիվորեն մասնակցել են քաղաքի ինքնապաշտպանությանը:
1914թ. ջարդերի ժամանակ բանակում նա իմանում է, որ ընտանիքի բոլոր անդամներին կոտորել են: Մայրիկիս պապը փախչում է բանակից հենց թուրքական համազգեստով:
Իմ նախահայրերը ծագումով Արևմտյան Հայաստանի Տիգրանակերտ քաղաքից են: Որևէ կապ Արևելյան Հայաստանի հետ երբևիցե չենք ունեցել:
Մտնելով կողքի գյուղ՝ նրա առջև բացվում է դաժան մի տեսարան. ամբողջովին ավերված տներ ու փողոցներում ընկած դիակներ: Կանանց դիակների կույտի մոտ Հարություն պապը մի աղջիկ երեխայի է տեսնում (մոտ 12-14 տարեկան), ով կենդանության նշաններ...
Փոքր ժամանակ քնելուց առաջ մեզ հեքիաթ պատմելուն զուգահեռ՝ տատիկ-պապիկներս պատմում էին նաև իրենց գաղթի, փրկության, անցյալի պատմությունները:
Հեքիաթներում շատ էինք լսել դժոխքի մասին իր ամբողջ սոսկալի կողմերով, բայց ո՞վ կարող էր երևակայել, թե կարող է օրերից մի օր մենք մեր աչքով տեսնենք և մեր սեփական կաշվի վրա զգանք դժոխքն իր իսկությամբ, անասելի տանջանքներով ու չարչարանքներով:
Ազնիվ Բալթայանը, Սեբաստիայի Տիվրիկ քաղաքից էր: Նա Ցեղասպանության զոհ դարձած գերդաստանի միակ փրկվածն է:
Սրբուհի տատիկս ծնվել է 1906 թվականին Վանի Ալյուր գյուղում, որը գտնվում է Վանա լճի արևելյան ափին: Նույն գյուղում էր ծնվել նաև Մամբրե պապս: Դեռ մանկուց նրանց ճակատագիրը որոշված է եղել:
Սուսաննայի խոսքերով իր պապի ընտանիքը շատ մեծ է եղել: Նրա մեծ պապը՝ Ստեփանը, զգալով, թե ինչ ճակատագիր է սպասում իր ընտանիքին, այդ թվում որդուն՝ Հակոբին, փորձում է ելք որոնել:
Սամսոն պապս տուն է վերադառնում և ընտանիքին տանը չգտնելով՝ ակամայից հիշում է իր հոր բառերը՝ ուղղված որդիներին. "Եթե որևէ հեռավոր տեղից տուն վերադառնաք ու դուռը փակ տեսնեք, կգնաք մեր ընկույզի ծառի տակը կփորեք, եթե դրա տակ թաղված...
Երբ Ադանայում թուրքերը ծրագրում են հայերի ջարդերը, նրանք հավաքում են քաղաքի բոլոր հայ տղաներին՝ անկախ տարիքից, բոլոր նրանց, ովքեր կարող էին զենք կրել, և մեկուսացնում մի ձիանոցում:
Մի գիշեր, երբ պապիկս զորամասում քնած է լինում, նրա կողքին պառկած թուրք զինվորը, ում Ալի էին անվանում, արթնացնում է նրան ու հորդորում իր մյուս հայ ընկերոջ հետ փախչել, քանի որ թուրք հրամանատարները մտադրվել էին այդ լուսաբացին...
Պապս, շատ լավ գիտակցելով, որ աքսորի ժամանակ թուրքերը հայ տղամարդկանց մահվան դուռն են տանելու, որոշում է, ինչպես ինքն էր ասում, "ոչխարի պես սպանդանոց գնալու փոխարեն" վերցնել իր՝ այդ ժամանակ նույն գյուղում գտնվող տիֆով հիվանդ...
Այդ օրը եկավ մեր հարևանը, որը կիսով չափ թուրք էր, կիսով չափ՝ Կովկասի մուսուլման ինչ-որ ազգի: Նա թուրքական բանակի սպա էր: Եկավ ու ասաց, որ պետք է արագ հավաքվել և փախչել, որովհետև ջարդ է սպասվում:
Պապս Աղբյուր Սերոբի զինակիցն է եղել: Տատս ևս մասնակցել է իրենց գյուղի ինքնապաշտպանությանը: Նրա հերոսությունների մասին մեր բարեկամները բազմաթիվ պատմություններ էին պատմում:
Մի գիշեր հարձակում է եղել Կարսում. մորս ողջ ընտանիքին գերել են ու տարել սպանելու: Որոշ ժամանակ անց ընտանիքի չափահաս անդամները վերադարձել են. մորս պատմելով՝ իր տատն իրեն ասել է, թե այդ պահին հարևան երկու թուրք են եկել և ջարդարարներին...
1915թ.-ի ապրիլին ձերբակալվել են Պոլսի համալսարանում սովորող հայ ուսանողները: Նրանց տարել են ոստիկանական կենտրոն: Բայց իրենց դասախոսներից մեկը՝ Զեքի բեյը, կարողացել է ազատել ձերբակալված հայ ուսանողներին այնտեղից:
Երբ թուրքական կառավարությունը սկսում է հայերի զանգվածային տեղահանությունը Էրզրում քաղաքից, հերթը հասնում է նաև մեծ ծնողներիս ընտանիքին:
Հայրս պատմում էր, որ հանկարծ իրենց դռան մոտ կանգնած մի քանի զինվորական են տեսել: Խուժանը եկել անցել է` ջարդելով, խանութները կողոպտելով:
Բայազետում համեմատաբար հանգիստ է եղել վիճակը, սակայն աստիճանաբար սկսել են լուրեր հասնել երկրի տարբեր շրջաններում հայերի ջարդերի մասին...
1915 թվականին պապս ապրել է Ղարսի Ղզնչաղչաղ գյուղում: Ջարդերի ժամանակ նրա երկու եղբայրներին և ծնողներին թուրքերը սպանում են, ավագ եղբորը` Աղասիին, հաջողվում է լքել գյուղը և հեռանալ Հայաստան:
Պապս մշտապես կրկնում էր. “Երանի նրանց, ովքեր տատ ու պապ են ունենում, մեծ ընտանիք են ունենում, և ոչ ոք նրանցից չի խլում իրենց ընտանիքը:
Հորաքույրս ասում էր, որ փախչելուց կճուճով ոսկին թաղել են իրենց բակում, թողել, եկել: Ասում էր, որ լուրն իմանալով՝ շտապել են փախչել` իրենց հետ ոչինչ չհասցնելով վերցնել:
Թուրք մայրը պահում է երեխային, անունն էլ փոխում, դնում Շաֆիքա, ինչը նշանակում է "կարեկցանք": Այդ թուրք կինը գիտեր, թե ում տանը հայ կար:
Տատս պատմում էր, որ հորը դաժանաբար սպանել են: Այս ամենը, սակայն, տատիկս իմանում է այն բանից հետո, երբ նույն թուրքը, ով մտերիմ էր հոր հետ, գալիս է տատիկիս տուն՝ զգուշացնելու, որ հենց այդ գիշեր թուրքերն իրենց տուն են հասնելու:...
Այս պատմությունը մայրիկիս պապիկի մասին է, ով ծնվել և մինչև 1915 թ. ջարդերն ապրել է Վանում: 1915 թվականի ապրիլին Նիկողոսը լինում է իր հյուրանոցներից մեկում, երբ նրան է մոտենում ռազմական հանդերձանքով մի թուրք սպա և զգուշացնում,...
Այս պատմությունն ինձ պատմել է տատիկս` Թերեզա Նալբանդյանը, իր պապիկի մասին: Երբ նա պատմում էր, լսում էի ուշադիր ու տխրում, իսկ հիմա, երբ ես եմ պատմում, մարմնովս դող է անցնում:
Շուկայում էլ նրանք պատահաբար հանդիպում են բանակ զորակոչված տատիկիս հորը՝ Գրիգորին: Հանդիպումն անակնկալ էր, քանի որ բոլորն արդեն գիտեին, որ բանակ զորակոչված հայ տղամարդկանց թուրքերը կոտորում էին:
Մարդկանց խմբերով հավաքում էին Եփրատի ափին, ոտքերն ու ձեռքերը կապում, նստեցնում նավակների մեջ, հասցնում մինչև գետի կենտրոն և նավակները խորտակում:
Երբ 2000 թվականին գնացի Ղարս ու Ղարսի բերդից նայեցի շուրջբոլորս. աչքիս առջև հայտնվեցին գաղթականների շարանները… Այդ օրվանից լալիս եմ. հասկացա, թե ինչ տառապանքների միջով են անցել ծնողներս…
Այս պատմության մեջ հետաքրքիրն այն է, որ, իսկապես, անկախ այն բոլոր դաժանություններից ու վայրագություններից, որ մեզ հայտնի են, այս պատմության մեջ կա նաև հուզական մի կողմ … Կարսից գաղթի ճանապարհին (մանրամասները չգիտեմ, թե ինչ...
1914 թվականին Հաջավետանց Ավետը թուրք հացթուխի մոտ որպես աշակերտ է տանում իր թոռանը՝ պապիկիս: Երբ սկսվեցին հայերի զանգվածային ջարդերն ու տեղահանությունները, պապիկս թուրքի տանն էր:
Տատս պատմում էր, որ իրենց թուրք հարևաններն են փրկել, ասում էր՝ եթե դա չլիներ, գուցեև մենք էլ կենդանի չլինեինք: Գաղթելու ժամանակ գերության մեջ են ընկել բավականին մեծ խմբով: Բոլոր հայերին հավաքել ու փակել են մի վայրում:
Կնքահայրս պատմում է, որ ջարդի օրերին գիշերով հեծյալներ են եկել գյուղ և Գյուլիզարի հորը բռնի տարել տանից: Մի քանի օր անց սպանվել է նաև մայրը. երեխաները մնացել են որբ, ոչ ոք չի եղել նրանց կողքին:
Երբ սկսվել է 1915-ի կոտորածը, առաջինների շարքում տարել են Վարդան պապիս: Առաջին զոհերից մեկը նա է եղել: Նա ունեցել է մի լավ թուրք ընկեր՝ Զաբիթ էֆենդին, ով ամբողջ ընտանիքին փախցրել է և 4-5 տարի պահել իր տանը:
Ցեղասպանությունից փրկված մորս պատմությունը հրաշք է հիշեցնում՝ իրական հեքիաթ… Իսկապես, հրաշք էր այն տարիներին փրկվելը, գոյատևելը գրեթե անմարդկային պայմաններում, խուսափելը յաթաղանից ու հետագայում ընտանիք կազմելը, երջանիկ...
Գաղթի ճանապարհին երկու զինվոր մոտենում են տատիս փոքր քրոջը և փորձում հանել մատի արծաթե մատանին: Դժվարանալով հանել մատանին` նրանցից մեկը բարձրացնում է դաշույնը, որ կտրի աղջկա մատը: Այդ պահին մոտենում է մեկ այլ թուրք զինվոր...
Մանկությունը ծանր հետք էր թողել հորս հիշողության մեջ. ողջ կյանքում ոչինչ չէր ուզում ունենալ։ Երբ մեծ էինք, ասում էր. «Աղջի՛կս, ոչինչ պետք չի։ Փոս մը ըլլա, փոսի վրա քնենք, որովհետև թուրքերը կուգան… նորից կփախչենք»։
Այսպիսով՝ ամփոփելով մեծ մորս կյանքի պատմությունը՝ կարող եմ միայն նշել, որ նրան, չնայած կրած չարչարանքներին, հաջողվում է երկու անգամ փրկվել. Առաջին անգամ՝ ծառից կախված մնալով և չմահանալով, երկրորդ անգամ էլ թուրք ընտանիքի...
Հորս գերդաստանը Ավետիքյան է. մեծ հորս անունը Ավետիք էր: Ավետիքը «ծուռ» մարդ էր, Սասնա ծռերի պես` հերոս:
Տատս պատմում էր, որ լարվածություն էր զգացվում, տարբեր լուրեր էին պտտվում …մեծերը հավաքվում էին սենյակներում, խոսում էին, լացում էին, փոքրերին ներս չէին թողնում:
Երկու ծնողներս էլ ցեղասպանությունից փրկվածներ էին: Հայրիկս 8 կամ 9 տարեկան է եղել, երբ խուսափելով ջարդերից` ընտանիքի հետ միասին կարողացել է փախչել Հունաստան, իսկ մայրս այդ ժամանակ ընդամենը մեկ տարեկան է եղել:
Գաղթի դաժան ճանապարհին, զինված ջոկատների կողմից հետապնդվելով, հայ ընտանիքները մասնատվում են, ցրվում, մի մասը մահանում է՝ չդիմանալով ճանապարհի դժվարություններին, քաղցին, ծարավին: Ճանապարհին իր ծնողներին և հարազատներին...
Ջարդի օրերին նրա թուրք հրամանատարը, ով նաև համագյուղացին է լինում (նրա անունը, ցավոք, չեմ մտապահել), Եսայուն կանչում է իր մոտ և խորհուրդ է տալիս կրոնափոխ լինել, որպեսզի կարողանա փրկել իրեն ու ընտանիքը: Եսային մերժում է այդ...
Եվ այս երազից հետո սկսվեց… Տղամարդկանց հանդից, տնից, խանութից հավաքեցին՝ իբր, պատերազմ է, բոլորը պիտի գնան բանակ: Հետո եկան բոլորի տներեն ինչքան զենք, դանակ կար հավաքին-տարին …
Բարեբախտաբար, մեծ հայրս լսում է իր թուրք ընկերոջն ու Ակնից ընտանիքով հեռանում է: Նրանք մեկնում են Բուլղարիա: Որոշ ժամանակ անց, երբ մեծ հայրս իր ընտանիքի հետ հեռանում է Ակնից, լուրեր է ստանում, որ Ակնի բոլոր հայերին կոտորել...
Ես 13 տարեկան էի, երբ պապիցս լսեցի նրա պատմությունը: Հետաքրքրությունս այնքան մեծ էր, որ անգամ ձայնագրել եմ տատիս և պապիս պատմությունները: Նրանք պատմում էին իրենց մասին և լցված կարոտով՝ մերթընդմերթ երգում էին հատվածներ ազգային...
Պապիկիս մասին իմ հիշողությունները դեռ վառ են, լավ հիշում եմ նաև, որ նա երբեք չէր սիրում խոսել իր պատանեկությունից: Իր կյանքի այդ շրջանի մասին հիշողությունները պապիս համար ամենացավալին էին: Նրա հետ կատարվածի մասին մեզ պատմում...
Տատիկս պատմում էր, որ պատերազմի ավարտից հետո բոլոր արաբկիրցիներով գնացել են Հալեպ, որտեղից էլ Բեյրութ են տեղափոխվել: Իսկ հորաքրոջս` Տիգրանուհու ամուսինը` Սարգիս Սուրյանը, պատմում էր, որ թոհուբոհի մեջ նրանց մոռացել են, չեն...
օրվա
շաբաթվա
ամսվա